Để hỗ trợ học sinh hiểu rõ hơn về tác phẩm “Tỏ lòng” (Thuật hoài) trong môn Ngữ văn lớp 10, Limosa sẽ cung cấp đầy đủ nội dung và bài văn phân tích tác phẩm. Hy vọng rằng bài soạn bài tỏ lòng sẽ giúp các bạn nắm vững kiến thức và hiểu rõ hơn về tác phẩm “Tỏ lòng”.
MỤC LỤC
A. Nội dung tác phẩm Tỏ lòng (Thuật hoài)
Phiên âm:
Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu,
Tam quân tì hổ khí thôn ngưu.
Nam Nhi vị liễu công danh trái,
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu.
Dịch nghĩa:
Cầm ngang ngọn gió gìn giữ non sông đã mấy thu,
Ba quân như hổ báo, khí thế hùng dũng nuốt trôi trâu.
Thân nam nhi mà chưa trả xong nợ công danh,
Thì luống thẹn thùng khi nghe người đời kể chuyện Vũ hầu.
Dịch thơ:
Múa giáo non sông trải mấy thu,
Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu.
Công danh nam tử còn vương nợ,
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu.
(BÙI VĂN NGUYÊN dịch)
B. Tìm hiểu tác phẩm Tỏ lòng (Thuật hoài)
1. Tác giả
– Phạm Ngũ Lão (1255 – 1320) là người xuất thân từ làng Phù Ủng, thuộc huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Thị, tỉnh Hưng Yên).
– Ông là con rể (kết hôn với con gái nuôi) của Trần Hưng Đạo và được giao trọng trách quản lý đội quân hữu vệ.
– Phạm Ngũ Lão đã có nhiều đóng góp quan trọng trong cuộc kháng chiến chống lại quân Mông – Nguyên và đã đạt được vị trí Điện súy, sau đó được phong tước Quan nội hầu.
– Mặc dù là một võ tướng, nhưng ông có sự đam mê với việc đọc sách và sáng tác thơ. Ông được tôn vinh với biệt danh “người văn võ toàn tài”.
– Ngay từ khi còn nhỏ, Phạm Ngũ Lão đã thể hiện sự đặc biệt và tính cách độc lập. Một ví dụ là khi có một sự kiện ăn mừng ở làng, ông không tham gia cùng mọi người. Khi mẹ hỏi lý do, ông giải thích rằng ông muốn chứng minh bản thân và đạt được danh tiếng riêng trước khi tham gia vào những nghiên cứu của người khác, và việc tham gia lễ mừng của người khác sẽ làm mất uy tín của ông.
– Khi Phạm Ngũ Lão qua đời, vua Trần Minh Tông đã ra lệnh nghỉ chầu trong năm ngày để tỏ lòng thương nhớ đối với ông.
– Hiện nay, tác phẩm của ông gồm hai bài thơ nổi tiếng là “Tỏ lòng” (Thuật hoài) và “Viếng Thượng tướng quốc công Trần Hưng Đạo” (Văn Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương).
2. Tác phẩm
- Hoàn cảnh sáng tác: Sáng tác trong không khí quyết chiến quyết thắng của nhà Trần trong công cuộc chống quân Mông – Nguyên.
- Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật chữ Hán.
- Phương thức biểu đạt: biểu cảm, miêu tả.
- Ý nghĩa nhan đề:
Thuật – một từ có nghĩa là bày ra, bày tỏ; và Hoài – từ này thể hiện ý nghĩa của nhớ nhung, lo nghĩ, buồn thương, ôm ấp tâm hồn và cảm xúc. Khi kết hợp chúng lại, chúng ta có sự kết hợp mạnh mẽ giữa việc giãi bày và thể hiện những tâm sự, nghĩ suy, hoài bão lớn lao của một võ tướng trong bối cảnh thời cuộc cụ thể.
Việc sử dụng “Thuật hoài” trong tác phẩm có thể được hiểu như việc võ tướng muốn chia sẻ, trình bày sâu sắc và chân thành về những suy tư, mong ước, hoặc cảm xúc của mình đối với cuộc sống, quê hương, và tình yêu thương. Đây là một cách để võ tướng thể hiện tâm hồn, triết lí, và cảm nhận về thế giới xung quanh, qua bài thơ hoặc văn xuôi, nhằm tạo sự kết nối sâu sắc với độc giả hoặc những người xung quanh.
- Bố cục: 2 phần
– Hai câu đầu: hình tượng con người và quân đội thời Trần.
– Hai câu sau: Chí làm trai – nỗi lòng của tác giả.
- Giá trị nội dung: Bài thơ là một tượng trưng cho tinh thần và bản sắc của tác giả, đồng thời cũng thể hiện vẻ đẹp của con người thời kỳ Trần – một dấu ấn mạnh mẽ về sức mạnh, tư tưởng lý tưởng, và phẩm chất cao đẹp, đại diện cho tinh thần hào khí Đông Á.
- Giá trị nghệ thuật:
– Thủ pháp gợi, thiên về ấn tượng bao quát, hàm súc.
– Bút pháp nghệ thuật hoành tráng có tính sử thi với hình tượng thơ lớn lao, kì vĩ.
C. Đọc hiểu văn bản Tỏ lòng (Thuật hoài)
1. Hai câu đầu
Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu,
Tam quân tì hổ khí thôn ngưu
(Múa giáo non sông trải mấy thu
Ba quân khí mạnh nuốt trôi sông)
Hình ảnh của người tráng sĩ thời Trần, mang trong tay một ngọn giáo cắm ngang, rõ ràng thể hiện tư tưởng kiêng nhẫn, quyết liệt, và lòng oai phong lẫm liệt, luôn sẵn sàng đối mặt với kẻ thù. Hành động của họ, như “hoành sóc giang sơn,” là minh chứng cụ thể cho sự quả cảm của người tráng sĩ trong việc bảo vệ quê hương.
Bức tranh về con người trong bài thơ rất kỳ vĩ và ấn tượng, với tư thế kiêng nhẫn và sức mạnh bao trùm không chỉ đất trời và sông núi, mà còn trải dài đến cả vũ trụ, thể hiện tính anh hùng hùng hậu.
Hành động lớn lao và tinh thần hào hùng của những người Trần được thể hiện qua các chi tiết như “tam tì hổ,” là biểu tượng của sức mạnh đồng thời mang sự trí tuệ, và “khí thế nuốt trôi trâu,” thể hiện quyết tâm tiến công và dũng mãnh sẵn sàng chiến đấu và hi sinh. Con người trong bài thơ xuất hiện trong một không gian mở rộng với núi sông và sao Ngưu cao vút, và thời gian đo bằng năm, tạo ra một bức tranh vĩ đại về nhân cách và sức mạnh của họ.
Bằng cách này, tác giả đã tạo nên một hình ảnh về những người tráng sĩ đời Trần không chỉ là một phần của thời đại mà còn là biểu tượng của sức mạnh và lòng kiên định của toàn dân tộc.
2. Hai câu cuối
Nam nhi vị liễu công danh trái,
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu
(Công danh nam tử còn vương nợ,
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu)
– Tinh thần “Chí nam nhi” thể hiện tầm quan trọng của lòng kiên trì và quyết tâm đối với nam giới.
– Công danh và sự nghiệp được coi là trách nhiệm lớn của người đàn ông trong đời, một loại “món nợ” mà họ phải trả lại cho xã hội và quê hương. Điều này có nghĩa rằng họ phải đóng góp, để lại dấu ấn, và để lại một tên tuổi và sự thành công cho cuộc đời, cũng như cho lịch sử và quê hương. Trong một xã hội phong kiến, tinh thần này chơi một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy người đàn ông để họ đạt được mục tiêu và tự giác xây dựng sự nghiệp.
– Tự việc “Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu,” tác giả thể hiện lòng khiêm tốn và lòng nhục nhã trước tấm gương lớn lao của Khổng Minh, người đã đóng góp nhiều cho xã hội và quê hương mà tác giả cảm thấy mình chưa thể sánh kịp. Điều này thể hiện tâm hồn khiêm tốn và lòng trích ngang của người anh hùng.
Bài thơ “Tỏ Lòng” không chỉ là một bức tranh về những tấm gương anh hùng trong lịch sử, mà còn là một lời nhắc nhở cho chúng ta về tầm quan trọng của việc xây dựng một cuộc đời ý nghĩa và đóng góp cho xã hội. Nếu bạn vẫn còn thắc mắc gì về bài soạn bài tỏ lòng trên của Trung tâm sửa chữa điện lạnh – điện tử Limosa thì hãy gọi ngay đến số HOTLINE 1900 2276 để được giải đáp nhé.