Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Vũ Tấn Phúc - Khoa Khám bệnh & nội khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.
Máu không phải là cơ quan nội tạng, mà là một tổ chức di động có vai trò cực kỳ quan trọng đối với con người. Vậy máu có những thành phần gì và vai trò cụ thể của máu là gì, hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
1. Khái niệm về máu
Máu là một tổ chức di động trong cơ thể tồn tại dưới dạng mô lỏng, lưu thông khắp cơ thể thông qua động mạch và tĩnh mạch.
Lượng máu trong cơ thể người tương đối ổn định và phụ thuộc vào các yếu tố như tuổi, giới, cân nặng... Lượng máu tỉ lệ thuận với trọng lượng cơ thể, mỗi người có trung bình từ 70 - 80ml máu/kg cân nặng. Nhờ cơ chế điều hòa giữa máu sinh ra ở tủy xương và máu bị mất đi hàng ngày mà lượng máu tương đối ổn định. Tuy nhiên, nếu bị mất đi một lượng máu quá lớn hoặc chức năng sinh máu của tủy xương bị rối loạn thì lượng máu trong cơ thể sẽ mất ổn định.
Các hoạt động của cơ thể như khi mất nhiều mồ hôi hoặc mất nước thì máu sẽ bị cô đặc và lượng máu có thể giảm. Bên cạnh đó lượng máu trong cơ thể sẽ bị thay đổi do trường hợp bệnh lý như thiếu máu do mất máu, do suy tủy.... Nếu mất trên 1/3 tổng lượng máu thì cơ thể sẽ bị rối loạn chức năng của nhiều cơ quan, có thể gây sốc, thậm chí bị tử vong.
3. Các thành phần của máu và vai trò của chúng
Máu gồm hai phần chính là các tế bào máu và huyết tương
Máu gồm hai phần chính: Các tế bào máu và huyết tương.
- Trong tế bào máu bao gồm:
- Hồng cầu: Chiếm số lượng nhiều nhất, chứa huyết sắc tố (chất làm cho máu có màu đỏ). Nhiệm vụ của hồng cầu là vận chuyển khí oxy (O2) từ phổi đến các mô và nhận lại khí cacbonic (CO2) từ các mô trở về phổi để đào thải. Vòng đời trung bình của hồng cầu là 120 ngày; hồng cầu già sẽ bị tiêu hủy ở lách và gan. Tủy xương sẽ có nhiệm vụ sinh các hồng cầu mới để thay thế và duy trì lượng hồng cầu đã mất trong cơ thể.
- Bạch cầu: Có chức năng bảo vệ cơ thể bằng cách phát hiện và tiêu diệt các "nhân tố” gây bệnh. Có nhiều loại bạch cầu khác nhau với vòng đời từ một tuần đến vài tháng. Loại bạch cầu làm nhiệm vụ thực bào tức là "ăn” các "nhân tố” lạ, có loại làm nhiệm vụ "ghi nhớ” để nếu lần sau "nhân tố” lạ này xâm nhập sẽ bị phát hiện và cơ thể sẽ nhanh chóng sinh ra một lượng lớn bạch cầu tiêu diệt chúng. Cũng có loại bạch cầu tiết ra các kháng thể lưu hành trong máu để bảo vệ cơ thể... Bạch cầu cũng được sinh ra tại tủy xương như hồng cầu. Không chỉ lưu hành chủ yếu trong máu, có một lượng khá lớn bạch cầu cư trú ở các mô của cơ thể để làm nhiệm vụ bảo vệ.
- Tiểu cầu: Là những mảnh tế bào rất nhỏ hỗ trợ chức năng cầm máu bằng cách tạo các cục máu đông bịt các vết thương ở thành mạch máu. Ngoài ra, tiểu cầu còn làm cho thành mạch mềm mại, dẻo dai nhờ chức năng tiểu cầu làm "trẻ hóa” tế bào nội mạc. Vòng đời của tiểu cầu khoảng 7 – 10 ngày. Cũng giống như hồng cầu và bạch cầu, tủy xương là nơi sinh ra tiểu cầu.
- Huyết tương: Đây phần dung dịch, có màu vàng, thành phần chủ yếu là nước; ngoài ra còn còn có thành phần khác như: Đạm, mỡ, đường, vitamin, muối khoáng, các men... Huyết tương thay đổi thường xuyên theo tình trạng sinh lý trong cơ thể, ví dụ sau bữa ăn huyết tương có màu đục và trở nên trong, màu vàng chanh sau khi ăn vài giờ. Nếu đơn vị máu có huyết tương "đục” sẽ không được sử dụng vì có thể gây sốc, gây dị ứng cho người bệnh.
4. Vai trò của máu
Máu giữ vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể của con người
Máu chiếm 1⁄3 cơ thể của con người và chiếm một vai trò vô cùng quan trọng:
- Giúp điều hòa hoạt động tuần hoàn, duy trì huyết áp.
- Đóng vai trò cung cấp oxy đến toàn bộ các cơ quan để sản xuất năng lượng cho toàn bộ cơ thể.
- Giúp đào thải CO2 qua phổi, đào thải nước - cặn bã qua đường nước tiểu, vận chuyển các chất về gan để tổng hợp chất mới và khử độc, đào thải qua mồ hôi, tiêu hủy tế bào già qua lách và tổ chức hên võng.
- Làm nhiệm vụ cung cấp nguyên liệu cho tạo dựng cơ thể.
- Bảo vệ cơ thể, chống nhiễm trùng bằng cơ chế miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu.
- Cầm máu bằng cơ chế đông máu.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số hoặc đặt lịch trực tiếp . Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Con người sẽ không thể tồn tại nếu thiếu máu trong cơ thể. Lượng chất lỏng thiết yếu này trong cơ thể một người trưởng thành đủ để đổ đầy tràn một bình đựng sữa dung tích 1 gallon.
Máu lưu thông khắp cơ thể người với vận tốc trung bình khoảng 4,8 - 6,4km/h. Ảnh: Shutterstock
Tiến sĩ Daniel Landau, một bác sĩ chuyên khoa huyết học và ung thư tại Trung tâm ung thư Orlando thuộc Đại học Florida (Mỹ), cho biết, một người trưởng thành trung bình có khoảng 4,5 - 5,5 lít máu lưu thông bên trong cơ thể họ.
Nếu không có máu, trọng lượng cơ thể chúng ta sẽ giảm 8 - 10% và tất nhiên, lúc đó chúng ta cũng sẽ chết. Điều này đồng nghĩa, ở một người sở hữu cân nặng 54kg, máu trong cơ thể họ chiếm khoảng 4,4 - 5,4kg.
Vào lúc 5 - 6 tuổi, trẻ em đã có lượng máu tương đương của người trưởng thành. Tuy nhiên, vì trẻ em nhỏ hơn với các cơ, xương và nội tạng không nặng bằng, nên máu của chúng chiếm tỉ lệ lớn hơn trong tổng trọng lượng cơ thể so với ở người lớn.
Trong khi đó, trẻ sơ sinh chẳng có mấy máu trong cơ thể. Một đứa trẻ chào đời với cân nặng khoảng 2,3 - 3,6kg chỉ có khoảng 0,2 lít máu trong cơ thể. Chừng ấy tương đương với lượng máu trong cơ thể của một con mèo nặng 4,5kg, theo tiến sĩ Greg Nelson, một bác sĩ thú y ở New York, Mỹ. Loài chó sở hữu lượng máu nhiều hơn chút đỉnh trong cơ thể chúng, đồng nghĩa với một con chó nặng 36kg có 3 lít máu.
Một điều thú vị ít người biết là, lượng máu trong cơ thể người là khác nhau giữa các cá nhân, phụ thuộc vào các yếu tố như độ tuổi, giới tính, sức khỏe tổng thể và thậm chí cả nơi sống. Chẳng hạn như, đàn ông có xu hướng có lượng máu lớn hơn phụ nữ sở hữu cùng kích thước cơ thể và cân nặng.
Những người sinh sống ở các vùng cao cũng có khả năng sở hữu lượng máu nhiều hơn tới 2 lít so với những người cư trú ở các nơi thấp hơn. Các chuyên gia giải thích, điều này là vì, không khí ở trên cao ít oxy hơn, nên những người sống ở đó cần thêm máu để vận chuyển đủ lượng oxy tới phổi.
Khi một người trưởng thành hiến máu, các nhân viên y tế thường rút lấy 500ml máu của họ.
Các tế bào máu có tuổi thọ khoảng 120 ngày và cơ thể liên tục sản sinh ra các tế bào máu mới ở tủy xương. Tuy nhiên, tủy xương vẫn cần thời gian để tái tạo các tế bào máu, nên đây là lí do chúng ta không thể hiến máu quá thường xuyên.
Ở người trưởng thành, máu trong cơ thể chứa khoảng 3 lít huyết tương, các tế bào hồng cầu, tế bào bạch cầu và tiểu cầu. Các vitamin, chất điện phân và các chất dinh dưỡng khác hoàn tan trong máu và được vận chuyển tới các tế bào và bộ phận cơ thể.
Máu của người còn chứa vàng và kim loại này chiếm khoảng 0,02% tổng lượng máu trong cơ thể. Điều này tương đương, bạn cần có máu của khoảng 40.000 người mới khai thác được khoảng 28g vàng, quá ít và không đủ để khiến bất kỳ ai trở nên giàu có.
Trong khi đó, sắt lại tồn tại với số lượng lớn hơn nhiều trong máu người. Nguyên tố này giúp các tế bào máu duy trì hình dạng tròn, giúp lí giải tại sao người trưởng thành có khoảng 3 - 4g sắt trôi nổi trong máu của họ.
Có thể người ta có bao nhiêu lít máu?
Trẻ em: Một đứa trẻ nặng 36kg trung bình sẽ có khoảng 2.650 mL máu trong cơ thể. Người lớn: Người lớn trung bình nặng từ 65 đến 80kg nên có khoảng khoảng 4.5 đến 5.7 lít máu. Phụ nữ mang thai: Để hỗ trợ thai nhi phát triển, phụ nữ mang thai thường có lượng máu nhiều hơn từ 30 đến 50% so với phụ nữ không mang thai.
Cơ thể mất bao nhiêu máu sẽ chết?
Mất máu ở mức độ vừa khi thể tích máu toàn thể dưới 15%. Mất máu ở mức độ nặng khi thể tích máu toàn thể từ 15 đến 30%. Mất máu ở mức độ quá cấp tính và trầm trọng khi thể tích máu toàn thể trên 30%, tương ứng với tình trạng mất trên 1.000 ml máu ở người có trọng lượng khoảng 50 kg và có thể đe dọa đến tính mạng.
Tại sao mất nhiều máu cơ thể dẫn đến chết?
Khi thiếu máu nghiêm trọng, sẽ bị khó thở hoặc hơi thở ngắn, cảm giác không đủ không khí để thở và mệt mỏi, báo cáo của Khoa Y, Đại học Ohio (Mỹ) cho biết. Thiếu sắt nghiêm trọng có thể gây ra rối loạn chức năng tâm thất trái dẫn đến suy tim, gây tử vong.
Trọng cơ thể người có khoảng bao nhiêu lít máu?
Trung bình, lượng máu trong cơ thể người tương đương với khoảng 7% tổng trọng lượng, tuy nhiên ở mỗi người là khác nhau tùy thuộc vào các yếu tố như cân nặng, giới tính, tình trạng sức khỏe hay nơi sinh sống.