2. NGUYÊN NHÂN RỐI LOẠN NGÔN NGỮ
Theo bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Hường – Khoa nhi
Trẻ nhỏ thường gặp phải các vấn đề về giao tiếp, giọng nói không rõ ràng. Với một số trẻ, những vấn đề này sẽ biến mất khi trẻ lớn lên nhưng cũng có một số phải nhờ đến các biện pháp trị liệu. Là cha mẹ, điều quan trọng là bạn phải cẩn thận quan sát để phát hiện và điều trị kịp thời các rối loạn ngôn ngữ cho trẻ.
Trẻ em khỏe mạnh thông minh thường phát triển ngôn ngữ rất nhanh. Nghiên cứu cho thấy, nếu trẻ có ngôn ngữ tốt thường có trí tuệ phát triển. Trên thực tế, có những trẻ lại không phát triển ngôn ngữ bình thường theo độ tuổi. Vì vậy, phải xử lý rối loạn ngôn ngữ ở trẻ như thế nào là câu hỏi được nhiều bậc cha mẹ quan tâm. Rối loạn ngôn ngữ ở trẻ nhỏ1. Bỏ sót âm vịĐây là tình trạng mà bé bỏ sót một âm vị đầu hay cuối như “a” thay vì “ba”, “uốn” thay vì “uống”. 2. Thay thế âm vịĐây là tình trạng bé thay thế một âm vị này bằng một âm vị khác, chẳng hạn như “rồi” biến thành “gồi”. 3. Âm rung lưỡiĐây là tình trạng mà bé không thể phát âm được âm “r” và “s”, chẳng hạn như cái “gổ” thay vì “rổ”, “xách” thay vì “sách”… 4. Bất thường trong giọng nóiKhi bé nói, không khí sẽ từ phổi đi ra qua mối nối hẹp trung gian của dây thanh đới. Dòng khí qua dây thanh đới sẽ làm dây rung động phát ra âm thanh. Quá trình được gọi là phát âm. Âm thanh qua dây thanh đới phát ra vô cùng yếu ớt và đơn điệu, nên cần có sự giúp đỡ của khoang cộng hưởng. Xung quanh thanh đới, phần đầu và ngực có nhiều khoảng rỗng lớn nhỏ (khoang cộng hưởng) như khoang yết hầu, khoang cổ họng, khoang miệng, xoang mũi, xoang đầu, khoang ngực… Nếu bé có những bất thường liên quan đến giọng nói thì nhiều khả năng có liên quan đến hai bộ phận này.
5. Nói lắpNói lắp là tình trạng mà trẻ cứ lặp đi lặp lại hoặc kéo dài nhiều âm thanh, từ ngữ, trọng âm, khiến mạch giao tiếp bị gián đoạn. Bạn có thể thấy tình trạng này khi bé mệt mỏi, bị kích động hoặc bị đưa vào những tình huống khó khăn.
Đây là một rối loạn có liên quan đến khiếm khuyết thần kinh ở não bộ. Não của trẻ không đưa ra các tín hiệu đến các cơ vùng miệng để tạo ra lời nói chính xác. Điều này là do sự điều khiển hoặc phối hợp các vận động vùng miệng của não bị rối loạn. Ví dụ, trẻ gặp khó khăn khi kết hợp các âm với nhau, khó khăn khi chuyển từ âm này sang âm khác hoặc trẻ gặp khó khăn trong việc phối hợp vận động của môi, lưỡi, hàm… Nguyên nhân khiến trẻ bị rối loạn ngôn ngữ
 Điều trị rối loạn ngôn ngữ ở trẻ nhỏĐể điều trị các rối loạn ngôn ngữ ở trẻ nhỏ, bạn có thể nhờ đến sự trợ giúp của các phương pháp trị liệu ngôn ngữ. Chuyên gia trị liệu sẽ có một cuộc nói chuyện với bé để xác định các vấn đề mà bé đang gặp phải và lập kế hoạch điều trị. Các phương pháp trị liệu này gồm các bài tập thở, các bài tập bằng giọng nói và các cách thư giãn cơ khi trẻ nói.
Trẻ sẽ học nói bằng cách nghe. Do đó, bạn có thể ngăn ngừa các rối loạn ngôn ngữ ở trẻ bằng cách sử dụng đúng từ và phát âm chính xác để giúp bé nghe và học. Ngoài ra, việc thường xuyên đọc sách cho bé nghe cũng giúp ích rất nhiều. Những câu chuyện có thể thu hút sự chú ý của trẻ và giúp trẻ học ngôn ngữ nhanh hơn. Khi đọc, hãy chỉ vào các vật mà bạn nói, ví dụ như cây, chó, xe hơi… và nói to, rõ ràng những từ đó. Bạn cũng có thể thường xuyên hát cho trẻ nghe hoặc cho trẻ nghe các bài hát thiếu nhi vui nhộn. Điều này cũng sẽ giúp ích rất nhiều cho việc học nói của trẻ. Bạn cần phải cảnh giác với các vấn đề liên quan đến giọng nói ở trẻ nhỏ. Đôi khi, giọng nói của trẻ bị khàn hoặc bị nghẹt có thể là do các vấn đề về hô hấp hoặc đơn giản là do trẻ bị nghẹt mũi. Nếu trẻ nói lắp, khi nói chuyện với trẻ, hãy để mắt của bạn tiếp xúc với mắt trẻ và nói từ từ. Điều này sẽ giúp trẻ bắt chước theo những hành động của bạn. Luôn nở một nụ cười và kiên nhẫn để trẻ bớt căng thẳng. Trẻ nhỏ thường nói lắp do căng thẳng. Vì vậy, bạn hãy cố gắng cho trẻ một không gian thoải mái và yên bình khi ở nhà. Điều này sẽ giúp trẻ giảm bớt sự lo lắng. Bạn cũng có thể đến gặp chuyên gia trị liệu ngôn ngữ để được giúp đỡ và làm theo hướng dẫn. Là cha mẹ, bạn có thể giúp trẻ có một cuộc sống tốt hơn bằng cách giúp trẻ vượt qua những rối loạn ngôn ngữ để có được sự tự tin khi giao tiếp. Hãy quan sát trẻ cẩn thận để phát hiện các triệu chứng rối loạn ngôn ngữ kịp thời để có cách điều trị phù hợp.
Nhưng trên thực tế có những trẻ lại không phát triển ngôn ngữ bình thường theo độ tuổi. Vì vậy, phải xử lý sự rối loạn ngôn ngữ ở trẻ như thế nào là câu hỏi được nhiều bậc cha mẹ quan tâm.
Nếu trẻ khó hiểu lời nói cũng khó diễn đạt lời nói Rối loạn lời nói ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và khả năng học tập của trẻ, ảnh hưởng đến việc học chữ viết, việc tiếp thu kiến thức ở trường và trong đời sống xã hội. Các rối loạn này thường do giáo viên phát hiện khi so sánh với sự phát triển ngôn ngữ của các bạn cùng độ tuổi. Nhiều nghiên cứu cho biết, trước hết trẻ em cần hiểu tiếng nói, trước khi có thể sử dụng lời nói một cách hiệu quả. Đối với những trẻ bị khó khăn khi tiếp thu ngôn ngữ cũng sẽ gặp khó khăn về diễn đạt ngôn ngữ đó. Có khoảng 3 - 5% trẻ em có rối loạn về tiếp thu ngôn ngữ, hay bày tỏ ngôn ngữ hoặc cả hai. Trẻ thường gặp khó khăn để hiểu ngôn ngữ khi lên 4 tuổi. Rối loạn ngôn ngữ có tính chất dai dẳng, chủ yếu là rối loạn cấu trúc ngôn ngữ, rối loạn khả năng nghe, khả năng giao tiếp bình thường, nhưng không bị tổn thương về thần kinh chi phối lời nói. Bình thường từ 2 - 3 tháng, trẻ bắt đầu phát âm họng líu lo; từ 7 - 9 tháng sẽ bập bẹ tập nói “ba ba”, “ma ma”... Từ 12 - 15 tháng, trẻ nói được vài từ đơn giản. Khi 2 tuổi, trẻ có thể nói câu ngắn ít từ đơn giản. Trên 3 tuổi, trẻ nói được câu dài. Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ có hai dạng: rối loạn tiếp nhận ngôn ngữ với biểu hiện là chậm hiểu lời nói của người khác; rối loạn về phát âm là trẻ khó nói những từ, những câu thông thường. Rối loạn phát âm như: chậm nói, nói ngọng, nói lắp, nói sai ngữ pháp, cách nói bất thường… Nếu trẻ chậm nói, nói ngọng, nói lắp mà cha mẹ không khuyến khích trẻ giao tiếp sẽ dễ rơi vào tình trạng thu mình, thụ động, thiếu tự tin, kém hòa nhập. Vì vậy, cùng với việc dạy trẻ nói, sửa lỗi khi trẻ phát âm chưa đúng, cha mẹ và người thân cần phải khuyến khích động viên trẻ hòa nhập với mọi người, vui chơi với bạn bè để trẻ có nhiều cơ hội giao tiếp. Đó là những dịp tốt để trẻ học hỏi và phát triển ngôn ngữ. Nhóm trẻ đi học mẫu giáo bao giờ cũng có khả năng ngôn ngữ tốt hơn nhóm trẻ không đi học. Các rối loạn ngôn ngữ khác như trẻ thường nói một mình, phát âm vô nghĩa, nói nhại lời, nói lộn xộn... thường do khuyết tật về phát triển hoặc rối loạn tâm lý, cần được phát hiện sớm và cho trẻ đi khám chữa bệnh kịp thời. Cách phát hiện trẻ bị rối loạn ngôn ngữ Nhìn chung, trẻ bị rối loạn ngôn ngữ thường không có biểu hiện rõ rệt nào. Chỉ khi bạn chú ý đến các dấu hiệu sau đây mới có thể phát hiện trẻ bị rối loạn ngôn ngữ: trẻ tỏ ra không lắng nghe khi bạn hay ai đó nói chuyện với trẻ. Tương tự trẻ cũng không quan tâm khi có người đọc sách cho mình nghe. Trẻ không hiểu những câu nói phức tạp. Trẻ không làm theo được những lời dạy bảo của cha mẹ. Nhìn chung, khả năng nghe và nói của trẻ đều kém so với các bạn cùng lứa tuổi. Đến nay, các nhà chuyên môn cũng chưa biết rõ nguyên nhân của rối loạn tiếp thu ngôn ngữ. Tuy nhiên, người ta cho rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sự rối loạn ngôn ngữ như: di truyền, mức độ được làm quen với ngôn ngữ, mức độ phát triển chung của nhóm trẻ trong cộng đồng dân cư... Rối loạn tiếp thu ngôn ngữ thường đi kèm với những khuyết tật phát triển như bệnh tự kỷ. Do tổn thương não bộ như chấn thương, khối u, mắc một số bệnh. Phòng tránh rối loạn ngôn ngữ cho trẻ em Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, muốn tránh hoặc hạn chế tối đa sự rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em thì biện pháp quan trọng hàng đầu là các bậc phụ huynh và người thân trong gia đình phải tránh hoặc hạn chế việc cho trẻ từ 0 - 3 tuổi tiếp xúc với tivi, máy tính, máy chơi game, điện thoại... vì đây là giai đoạn trẻ em bắt đầu xây dựng những cơ sở về khả năng ngôn ngữ của mình. Trái lại, chúng ta phải tăng cường cho trẻ em giao tiếp trực tiếp để hướng dẫn cho trẻ làm quen với các đồ vật, hành động, cử chỉ liên quan đến các yêu cầu và ước muốn của chúng. Cần nói rõ ràng, phương pháp này đã được các lớp mẫu giáo, các trung tâm nuôi dạy trẻ áp dụng rất thành công. Trong biện pháp giáo dục trực tiếp này, cô nuôi dạy trẻ hoặc người lớn cùng tham gia vào các trò chơi, các bài học để hướng dẫn uốn nắn cho trẻ nghe, nói chuẩn lời nói, từ ngữ... giúp trẻ phát triển khả năng nghe, nói, sử dụng ngôn ngữ đúng. Nhờ đó trẻ em trở nên mạnh dạn hơn trong giao tiếp và biết sử dụng các từ ngữ cần thiết để biểu đạt nhu cầu hay biểu lộ tình cảm của mình. Cha mẹ và người thân trong gia đình luôn luôn khuyến khích khả năng nói, hát, tham gia các trò chơi, tăng cường cho trẻ tiếp xúc với những hoạt động hấp dẫn. Khi dạy trẻ nghe và nói, chúng ta cũng không nên gò ép trẻ phải có tiến bộ ngay trong việc học các từ mới mà cần kiên trì, dạy trẻ mỗi ngày một số từ và câu nói mới. BS. Nguyễn Bằng Việt |
