Bình thường, thân nhiệt tự điều hòa trong khoảng 37oC ± 0,6oC. Trẻ được xem là sốt khi nhiệt độ hậu môn từ 38oC trở lên. Phụ huynh cần đo nhiệt độ cho trẻ khi thấy bé nóng hơn bình thường. Đo nhiệt độ ở hậu môn là chính xác nhất. Tuy nhiên, thực tế, mọi người thường đo ở nách, nhiệt độ vị trí này thường thấp hơn nhiệt độ hậu môn khoảng 0,5oC. Như vậy, khi trẻ có nhiệt độ ở nách trên 37,5oC thì được xem là sốt. Khi trẻ sốt, trước tiên, cần cởi bớt chăn mền, quần áo, chỉ cho trẻ mặc một lớp quần áo mỏng bằng cotton để cơ thể tỏa nhiệt làm giảm sốt. Trường hợp sốt nhẹ, hãy cho trẻ nghỉ ngơi, mặc quần áo thoáng mát, dễ thấm mồ hôi, cho uống nhiều nước (sữa, nước lọc, nước hoa quả, nước canh…) và ăn thức ăn dễ tiêu hóa. Trường hợp sốt quá cao (trên 39oC), trẻ dễ mất nước và thường rất mệt. Khi đó, trẻ cần được hạ sốt bằng thuốc. Thuốc hạ sốt an toàn là Paracetamol hoặc Acetaminophen, thường có tên biệt dược là Hapacol, Efferalgan... Liều thông thường là 10 - 15 mg/kg cân nặng của trẻ cho mỗi lần uống. Hai lần uống thuốc phải cách nhau ít nhất 6 giờ. Phụ huynh cần đọc kỹ hướng dẫn liều lượng sử dụng ghi trên hộp thuốc. Tuy nhiên, với trẻ dưới 2 tuổi, nên dùng thuốc hạ sốt theo liều chỉ định của bác sĩ. Tránh lạm dụng thuốc khi trẻ sốt cao liên tục. Việc dùng thuốc hạ sốt nhiều hơn liều hướng dẫn làm tăng nguy cơ quá liều, ngộ độc thuốc. Mặt khác, cần xem các thuốc đang sử dụng cùng lúc cho bé có chứa hoạt chất hạ sốt không để tránh quá liều. Trẻ có thể được dùng thuốc hạ sốt dạng uống hoặc nhét hậu môn. Cả hai dạng này đều có tác dụng hạ sốt nhưng mỗi loại có ưu điểm riêng. Khi trẻ ói nhiều hay đang ngủ, dùng thuốc đặt hậu môn là hợp lý. Khi trẻ đang tiêu chảy thì dạng uống sẽ tốt hơn. Chú ý, trong mỗi cữ thuốc hạ sốt, chỉ dùng một trong hai đường uống hoặc hậu môn; tuyệt đối không dùng cả hai đường cùng lúc. Dược chất Ibuprofen (tên biệt dược Ibrafen, Nurofen, Advil…) có sẵn trên thị trường cũng có thể giúp hạ sốt. Tuy nhiên, nên sử dụng thận trọng theo chỉ định của bác sĩ và không dùng cho trẻ dưới 6 tháng tuổi. Ibuprofen cũng không được sử dụng trong trường hợp sốt xuất huyết vì làm tình trạng rối loạn đông máu sẵn có trầm trọng thêm, dễ gây xuất huyết tiêu hóa. Lau mát cho bé với nước ấm khoảng 30oC bằng cách: dùng 5 khăn nhúng nước ướt vừa phải, 4 cái đắp ở nách và bẹn, 1 cái lau phần cơ thể còn lại (tránh bàn tay, bàn chân). Đặc biệt, chỉ nên lau mát sau khi đã dùng thuốc hạ sốt ít nhất 30 phút. Không lau bằng nước đá, giấm, rượu hay chanh vì có thể gây nhiễm độc. Phụ huynh cần đưa trẻ đi khám ngay trong các trường hợp “báo động”: trẻ dưới 3 tháng tuổi, ngay cả khi trông có vẻ khỏe và sốt không cao; trẻ 3 - 36 tháng tuổi có một trong các biểu hiện: sốt trên 38oC, sốt hơn 3 ngày hoặc có vẻ không khỏe (quấy khóc, lừ đừ, không chịu uống…); trẻ ở bất kỳ tuổi nào có một trong các biểu hiện: sốt trên 40oC, kéo dài 7 ngày (dù không sốt nhiều mỗi ngày), có sẵn một bệnh lý mạn tính, phát ban, dấu hiệu nặng (không uống được, nôn tất cả mọi thứ, co giật hay li bì khó đánh thức), hoặc có triệu chứng ở cơ quan, bộ phận nào đó (ho nhiều, khó thở, đau tai, đau bụng...). Khi trẻ sốt, không nên: quấn kín trẻ, kiêng ăn uống; nặn chanh, đổ sả, đổ thuốc vào miệng trẻ khi trẻ đang co giật vì có thể gây sặc, tắc đường thở đưa đến tử vong; cạo gió, cắt lể… Lên cơn sốt cao sẽ làm rối loạn sinh lý của nhiều cơ quan, hệ thống, phải dùng thuốc hạ sốt. Đó là các yêu cầu cấp bách trong các tình huống gia đình. Tuy là loại thuốc thông thường có thể tự sử dụng nhưng đặc biệt cần lưu ý khi phải dùng thuốc cho
Chọn thuốc nào? Trước hết, trong các thuốc cần chuẩn bị trong tủ thuốc gia đình, thuốc hạ sốt là thuốc đầu bảng bạn cần phải dự trữ. Có hai lý do: sốt là một phản ứng cấp tính dễ dàng gây ra biến chứng với trẻ em và người già. Vì thế chúng ta cần khẩn trương hạ sốt ngay khi có nguy cơ sốt sẽ lên quá cao. Lý do nữa đó là thuốc hạ sốt lại tương đối an toàn và dễ dùng, có thể tự dùng tại nhà mà ít khi gây ra những phản ứng đặc biệt nghiêm trọng. Nên bạn rất cần thiết chuẩn bị thuốc này sẵn sàng để dùng khi cần. Thuốc hạ sốt trên thị trường rất nhiều loại với các dạng khác nhau. Câu hỏi đặt ra là chúng ta sẽ lựa chọn loại nào. Trong các tình huống thông thường, khuyên bạn nên chọn paracetamol (còn gọi là acetaminophen). Trên thị trường còn một loại thuốc hạ sốt nữa là aspirin nhưng loại này khó dùng hơn và có một số đối tượng chống chỉ định. Vì thế, tốt nhất bạn nên chọn paracetamol. Ưu điểm của loại này: tác dụng nhanh, an toàn, ít có biến chứng, hiệu lực hạ sốt mạnh và dễ sử dụng. Cách mua Khi mua thuốc, bạn thường được dược sĩ giới thiệu nhiều loại để bạn lựa chọn cho cùng một loại thuốc paracetamol. Chung quy lại có một số loại sau đây: Loại paracetamol đơn thuần: Loại này chỉ có tác dụng hạ sốt và kháng viêm nhẹ, có tác dụng hạ sốt rất mạnh, thích hợp dùng hạ sốt cho trẻ bị sốt do mọc răng, sốt phát ban, sốt virut. Người bán thuốc hay gọi là efferalgan xanh. Loại có kết hợp với codein: Loại này vừa có tác dụng hạ sốt, vừa có tác dụng chống đau đầu, thích hợp với người lớn bị sốt do bị nhiễm virut, sốt có kèm theo đau đầu, đau mỏi cơ khớp. Người bán thuốc hay gọi là effralgan đỏ. Loại có kết hợp với chlorpheniramine: Loại này thích hợp với các loại sốt do cúm, do viêm họng, viêm đường hô hấp. Thuốc hạ sốt dạng viên nén: thích hợp với người lớn và người già, loại dạng gói bột, viên đạn, cao dán thích hợp với trẻ em. Như vậy, tùy thuộc vào gia đình bạn có những thành viên nào mà chúng ta lựa chọn dạng thuốc dùng cho phù hợp. Nếu nhà bạn chỉ toàn người lớn: bạn nên mua efferalgan xanh và đỏ. Tùy từng trường hợp mà dùng cho thích hợp. Dạng này bào chế với hàm lượng 500mg. Bạn có thể mua mỗi thứ 1 vỉ, gồm 4 viên. Nếu nhà bạn có trẻ em: bạn nên mua thêm hai loại khác, bao gồm: thuốc dạng gói bột có hương vị cam, chanh, dâu... (hoặc cao dán) và dạng viên đạn. Khi trẻ có thể uống được thì pha gói cho trẻ uống. Ở dạng này thuốc sẽ được hấp thu tốt hơn, đỡ phải dùng liều cao hơn. Còn nếu trẻ sốt li bì, không uống được, hay nôn trớ, bạn có thể dùng cao dán hoặc dùng viên đạn nhét hậu môn. Dùng viên đạn là đơn giản nhất. Lưu ý, thuốc dùng cho trẻ em lúc này dùng theo dạng hàm lượng chi tiết cụ thể. Dạng gói bột được bào chế dưới hai hàm lượng: 80mg và 250mg. Dạng 80mg dùng cho trẻ em có cân nặng từ 5-12kg, tức là từ khi sinh đến khoảng 1 tuổi. Dạng 250mg dùng cho trẻ từ 13-50kg, tức là trẻ từ 2 - 15 tuổi. Dạng viên đạn được bào chế với 3 hàm lượng: 80mg, 150mg và 300mg. Dạng 80mg dùng cho trẻ từ 4-6kg, tức là trẻ từ 1-5 tháng tuổi. Dạng 150mg dùng cho trẻ có cân nặng từ 7-12kg, tức là từ 6 tháng-1 tuổi. Dạng viên đạn 300mg dùng cho trẻ từ 13-24kg, tức là trẻ từ 2-9 tuổi. Cách dùng Cách dùng rất đơn giản nhưng phải tuân theo các quy tắc chặt chẽ như sau: Khi trong gia đình có người sốt từ 390C thì bạn đã có thể cho dùng thuốc hạ sốt. Với trẻ em khi sốt trên 38,50C thì bạn nên dùng ngay vì tốc độ sốt của trẻ đến 390C, 400C là rất nhanh. Đây là hai ngưỡng nhiệt độ nguy hiểm. Thông thường, cách dùng đơn giản với cả người lớn và trẻ em. Với người lớn thì nên dùng liều 2-3 lần/ngày. Mỗi lần 1 viên. Với trẻ em thì nên dùng 3-4 lần/ngày. Mỗi lần dùng một gói hoặc một viên đạn. Không được dùng liên tiếp các liều trong vòng dưới 4 tiếng đồng hồ, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt. Một số trường hợp đặc biệt đó là thuốc không có tác dụng hạ sốt. Vậy làm thế nào để nhận ra điều này. Trước khi uống thuốc, bạn đo nhiệt độ một lần, đo bằng nhiệt kế thủy ngân, sau đó cho uống thuốc. Nếu sau 30 phút nhiệt độ không giảm có thể cho uống tiếp liều thứ 2. Nếu lần này sốt vẫn không hạ, bạn cần cho đi viện ngay. Không dùng một ngày quá 6 liều quy định liên tiếp. Các trường hợp cần phải cho đi viện: sốt kéo dài quá 3 ngày, sốt mà dùng thuốc không hạ sốt, sốt quá cao, 40-410C (vừa phải cho dùng thuốc vừa cho đi viện ngay) sốt, có dùng thuốc nhưng bị dị ứng. Đặc biệt cần lưu ý không dùng thuốc nếu thấy dị ứng, không dùng thuốc với người bị bệnh viêm gan, trẻ em bị bệnh viêm gan vàng da do tắc mật. Các trường hợp này cấm dùng thuốc tại gia. Khi đó, có sốt, phải đưa đi bệnh viện và điều trị theo sự hướng dẫn của bác sĩ. |
