Nội dung Text: Bài giảng Xác định biến số và chỉ số trong nghiên cứu - TS. Lê Thị Hoàn - Mục tiêu: • Sau khoá học, học viên có khả năng: XÁC ĐỊNH BIẾN SỐ VÀ CHỈ SỐ • Trình bày được khái niệm biến số/chỉ số và tầm quan trọng của việc lựa chọn biến số trong nghiên TRONG NGHIÊN CỨU cứu. • Phân biệt được các loại biến số định tính và định lượng, chuyển dạng 1 biến định lượng sang định TS. Lê Thị Hoàn tính. • Phân biệt được biến độc lập, biến phụ thuộc và yếu tố nhiễu. • Xác định được các biến số cần phải thu thập cho 1 nghiên cứu cụ thể. Khái niệm biến số Chỉ số • Đặc tính của người, vật sự việc, hiện tượng • Chỉ số là sự kết hợp của hai hay nhiều biến thiên theo các điều kiện khác nhau biến số để số liệu thu thập có ý nghĩa. • Do người nghiên cứu lựa chọn phù hợp với • Ví dụ: từng mục tiêu nghiên cứu – Tỷ lệ cao huyết áp • Triển khai nghiên cứu chính là thu thập các – Tỷ lệ khỏi bệnh A biến số này – Tỷ lệ kiến thức tốt về … • Đối lập với biến số là các hằng số 4 1
- Phân loại theo bản chất của biến số Ph©n lo¹i Bản chất BiÕn liªn tôc Biến số số đo BiÕn rêi r¹c Biến đị Biế định nh BiÕn ®Þnh lîng lượ ượng ng BiÕn tû suÊt Giá trị Theo bản chất Theo tương quan Zero BiÕn kho¶ng chia BiÕn danh môc BiÕn ®Þnh tÝnh BiÕn thø h¹ng Định lượng Định tính Độc lập Phụ thuộc BiÕn nhÞ ph©n 5 Biến định lượng Miêu tả đặc tính của một giá trị được biểu hiện bằng con số, các giá trị của đặc tính này có thể khác nhau giữa các đối tượng hoặc khác nhau thời điểm đo Theo bản chất giá trị zero lường. • Biến tỷ suất: là biến mà có giá trị zero là thực Theo bản chất số đo • Biến khoảng chia: là biến có giá trị zero không • Biến liên tục: Là biến mà các số đo có thể thực (chỉ do qui ước) mang giá trị thập phân (giá trị có thể biểu thị liên tục trên một trục số) • Biến rời rạc: Là biến mà các số đo chỉ mang các giá trị là các số nguyên, không có giá trị thập phân 2
- Phân loại theo bản chất của biến số Biến định tính: Mô tả thuộc tính của một đặc điểm nào đó (phân loại các đặc điểm vào các nhóm BiÕn liªn tôc khác nhau) hoặc một đặc tính hay chất lượng mà BiÕn rêi r¹c đối tượng có hay không. Biến đị Biế định nh lượ ượng ng • Biến danh mục: là các biến mà các loại, các BiÕn tû suÊt nhóm của biến không cần sắp xếp theo một BiÕn kho¶ng chia trật tự nhất định. • Biến thứ hạng: Là các biến mà các loại, các BiÕn danh môc nhóm của biến phải được sắp xếp theo một trật tự nhất định BiÕn ® ®Þnh Þnh tÝnh BiÕn thø h¹ng • Biến nhị phân: Các giá trị của biến này chỉ BiÕn nhÞ ph©n được phân thành hai nhóm. Chuyển đổi giữa biến định lượng và định tính Chú ý BiÕn liªn tôc • Đôi khi các loại, nhóm của 1 biến định tính Biến đị Biế định nh BiÕn rêi r¹c cũng được ký hiệu bằng các con số lượ ượng ng • Cả biến định lượng và biến định tính đều có BiÕn tû suÊt thể chuyển sang biến nhị phân BiÕn kho¶ng chia • Khi phân tích số liệu ở dạng biến định lượng BiÕn danh môc có giá trị hơn khi ở dạng định tính BiÕn ®Þnh tÝnh BiÕn thø h¹ng BiÕn nhÞ ph©n 3
- Bài tập 1: Phân loại các biến số Phân loại theo mối tương quan giữa các biến số §Þnh §Þnh Danh Thø NhÞ Kho¶ng Tû Liªn Rêi tÝnh lượng môc h¹ng ph©n chia suÊt tôc r¹c BiÕn ®éc lËp BiÕn phô thuéc Tuæi (ph¬i nhiÔm nhiÔm)) (bÖnh bÖnh)) Hµm llượ ượngng đường đườ ng huyÕt §é cËn, viÔn cña m¾t (®i èp) Sè l lượ ượngng hång cÇu Lượ ượngng huyÕt s¾c YÕu tè nhiÔu tè NhiÖt ®é kh«ng khÝ Nhiễu là yếu tố làm sai lệch ảnh hưởng của phơi nhiễm với Giíi bệnh (thay đổi độ lớn và ý nghĩa thống kê) D©n téc Biến độc lập, phụ thuộc và nhiễu được xác định bởi người Tr××nh ®é v¨n ho¸ Tr nghiên cứu và chỉ có ý nghĩa trong nghiên cứu đó. Sè vi khuÈn khuÈn/vi /vi trừơ trừơngng Biến độc lập: Biến phụ thuộc: • Là biến được sử dụng để mô tả hoặc đo lường • Là biến số được sử dụng để mô tả hoặc đo các yếu tố mà người nghiên cứu cho rằng nó lường vần đề cần nghiên cứu. Thường là các có thể là nguyên nhân hoặc là yếu tố ảnh vần đề sức khoẻ mà người nghiên cứu mong hưởng đến vấn đề đang được nghiên cứu. muốn khảo sát • Khái niệm biến độc lập và biến phụ thuộc chỉ là tương đối và chỉ phù hợp trong bối cảnh của nghiên cứu đó 4
- Yếu tố nhiễu Tiêu chuẩn của 1 yếu tố nhiễu • Một yếu tố được coi là nhiễu khi tác động của • Phải là 1 yếu tố nguy cơ đối với bệnh nó làm sai lệch ảnh hưởng của phơi nhiễm đối • Phải có liên quan đối với phơi nhiễm nhưng không lệ thuộc vào phơi nhiễm với bệnh. • Không phải là yếu tố trung gian giữa phơi nhiễm và bệnh • Phải thực sự tác động lên mối tương quan giữa phơi nhiễm và bệnh (khẳng định khi phân tích số liệu) • Có thể đổi chỗ cho yếu tố phơi nhiễm tuỳ theo mục đích người làm nghiên cứu Trường hợp nào sau đây được coi là nhiễu? E D E D E D F F F Mét sè vÝ dô vÒ c¸ch E D E D E D x¸c ®Þnh yÕu tè nhiÔu F F F E D E D E D F F F 5
- Ví dụ 1: Yếu tố giới tính có phải là yếu tố nhiễu Ví dụ 2: Tăng cân nặng có phải là yếu tố nhiễu giữa nhóm máu và K vú hay không? giữa nghề kế toán và cao huyết áp không? • Câu hỏi: Có mối liên quan giữa nghề kế toán và CHA không? • Câu hỏi: Nhóm máu O có phải là yếu tố nguy cơ của K vú • Có: 1 NC thuần tập tương lai sau 10 năm theo dõi trên 10,000 không? người cho thấy kế toán viên có nguy cơ bị CHA gấp 2,17 lần so • Có: vì kết quả từ 1 nghiên cứu với cỡ mẫu 100,000 cho RR = 2,04 với bộ đội • Câu hỏi: Tăng cân có phải là nguy cơ dẫn đến tăng huyết áp • Câu hỏi: Giới có phải là yếu tố nguy cơ của K vú không? không? • Có: vì K vú chủ yếu gặp ở phụ nữ • Có: Kết quả từ nghiên cứu trên cho thấy RR = 3 • Câu hỏi: Giới tính nữ có làm tăng tỷ lệ nhóm máu O không? • Câu hỏi: Tăng cân có liên quan tới nghề kế toán không? Hoặc nhóm máu O có phải là nguyên nhân để 1 người có giới • Có: Nghề kế toán có nguy cơ tăng cân nặng gấp 8 lần so với bộ đội tính nữ? • Câu hỏi: Có phải người có xu hướng tăng cân nặng thích làm kế • Không: vì không khác biệt về tỷ lệ nhóm máu O giữa nam và nữ toán, người không tăng cân thích đi bộ đội không? • Kết luận: Vậy giới tính không phải là 1 yếu tố nhiễu • Không: vì không có cơ sở khoa học nào. • Kết luận: Tăng cân không phải là yếu tố nhiễu mà là yếu tố trung gian Nhãm m¸u O Ung th vó NghÒ kÕ to¸n Cao huyÕt ¸p Giíi n÷ n÷ T¨ng c©n Tầm quan trọng của việc xác định và Tại sao phải phân loại biến số? phân loại các biến số • Xử lý phân tích số liệu Thông tin cần thiết trả lời mục tiêu/câu hỏi • Trình bày số liệu nghiên cứu nghiên cứu Xác định biến số Xác định phương pháp, công cụ thu thập số liệu Tính toán chỉ số cần thiết 6
- Loại Loại Quan sát độc Quan sát Nhóm Tên biến số Chỉ số/ định nghĩa Phương Công cụ biến số mẫu lập ghép cặp biến số pháp thu thập Danh Nhỏ Test chính xác của Test dấu hiệu Tình Tuổi Tuổi tính theo tháng Hỏi Phiếu hỏi mục Fisher (Sign test) trạng Cân nặng Cân nặng/tuổi dinh Chiều cao Cân nặng/ chiều cao Cân Cân bàn Lớn χ2 test hoặc Z test χ2 test của dưỡng Vòng cánh tay Đo Thước dây McNemar Thiếu máu Số lượng hồng cầu Xét Lam kính, Thứ hạng 2 nhóm Test 2 nhóm của Wilcoxon Nồng độ Hemoglobin nghiệm kính hiển vi Wilcoxon hoặc signed-rank test máu Huyết áp kế Mann-Whitney U- Kiến Trình độ văn Theo cấp học Hỏi Phiều hỏi thức hóa mẹ test của Trình độ hiểu Phân loại theo câu trả Hỏi Bảng câu hỏi >2nhóm Kruskal-Wallis 1- Friedman 2-way người biết về vấn đề lời đúng sai đánh giá kiến way ANOVA ANOVA mẹ về dinh dưỡng thức chăm Định 2 nhóm Test t-student hoặc t-test ghép cặp sóc trẻ Trình độ hiểu Phân loại theo câu trả Hỏi Bảng câu hỏi lượng Z test biết chăm sóc lời đúng sai đánh giá kiến >2nhóm F-test (ANOVA) t-test ghép cặp trẻ ốm thức Mẫu thiết lập biến số và chỉ số cho Cách xác định biến số nghiên cứu nghiên cứu • Mục tiêu nghiên cứu: Các thông tin nào cần Mục tiêu Nhóm Tên biến Chỉ số/ Phương thu thập để đạt được mục tiêu nghiên cứu? biến số định pháp thu nghĩa thập • Cách (phương pháp, kỹ thuật) thu thập nào là thích hợp nhất đối với từng thông tin? Mục tiêu 1 • Ai là người thích hợp nhất để thu thập thông tin này? Mục tiêu 2 7
|
