I. Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp(1897-1914)
1.Tổ chức bộ máy nhà nước
2. Chính sách kinh tế
-Nông nghiệp
+ Cướp đoạt ruộng đất, lập các đồn điền.
+ Phát canh thu tô.
- Công nghiệp
Khai thác mỏ than, kim loại, các ngành sản xuất: xi măng, điện, chế biến gỗ.
-Giao thông vận tải
Tăng cường xây dựng hệ thống đường bộ, sắt, thủy để bóc lột kinh tế, đ áp phong trào đấutranh của nhân dân
- Thương nghiệp
+ Độc chiếm thị trường.
+ Đánh thuế nặng nhất là muối, rượu , thuốc phiện.
Mục đích: khai thác thuộc địa, vơ vét sức người, sức của làm giàu tư
bản Pháp. Đàn áp các cuộc đấu tranh của nhân dân phục vụ cho
mục đích quân sự.
3. Chính sách văn hoá, giáo dục
- Duy trì văn hóa, giáo dục PK,tiếng Pháp.
- Hệ thống giáo dục chia làm 3 cấp: Ấu học, Tiểu học, Trung
học.
- Mục đích của chính sách này là nô dịch và ngu dân.
II.Những biến chuyển trong xã hội VN
1. Các vùng nông thôn
a. Giai cấp địa chủ PK
- Tăng nhanh, 1 số làm tay sai cho Pháp.
- Địa chủ vừa và nhỏ có tinh thần yêu nước, chống Pháp.
b. Giai cấp nông dân
- Bị bần cùng hoá,mất đất.
- 1 số thành tá điền.
- 1 số đi nơi khác sinh sống và làm công nhân. Họ là lực lượng cách mạng
2. Đô thị phát triển, sự xuất hiện của giai cấp, tầng lớp mới
a. Đô thị phát triển
- Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định,Huế, Sài Gòn…
b. Các tầng lớp trong xã hội VN
- Tầng lớp tư sản: tìm lực kinh tế yếu ớt, chưa có ý thức đấu tranh dân tộc.
- Tầng lớp tiểu tư sản:Cuộc sống bấp bênh,ý thức dân tộc.
- Giai cấp công nhân: phần lớn xuất thân từ nông dân. Họ bị thực dân PK và tư sản bóc lột.
Họ có tinh thần đấu tranh mạnh mẽ đi đầu.
3. Xu hướng mới trong cuộc vận động giải phóng dân tộc.
- Kinh tế, xã hội VN thay đổi.
- Tư tưởng dân chủ tư sản châu Âu thổi vào.
- Nhật giàu nhờ đi theo con đường TBCN.
Những nhà trí thức làm cuộc cách mạng dân chủ tư sản.
Bài tập Sách giáo khoa
Trả lời câu hỏi in nghiêng
(trang 138 sgk Lịch Sử 8): - Em hãy vẽ sơ đồ tổ chức Nhà nước ở Việt Nam do thực dân Pháp dựng lên.
Trả lời:
(trang 138 sgk Lịch Sử 8): - Em có nhận xét gì về tổ chức bộ máy cai trị của thực dân Pháp ?
Trả lời:
- Bộ máy cai trị tổ chức chặt chẽ, với tay xuống tận nông thôn.
- Kết hợp giữa Nhà nước thực dân và quan lại phong kiến.
(trang 139 sgk Lịch Sử 8): - Nêu chính sách của thực dân Pháp trong các ngành nông nghiệp, công, thương nghiệp, giao thông vận tải và tài chính.
Trả lời:
(trang 138 sgk Lịch Sử 8): - Em có nhận xét gì về tổ chức bộ máy cai trị của thực dân Pháp ?
Trả lời:
- Bộ máy cai trị tổ chức chặt chẽ, với tay xuống tận nông thôn.
- Kết hợp giữa Nhà nước thực dân và quan lại phong kiến.
(trang 139 sgk Lịch Sử 8): - Nêu chính sách của thực dân Pháp trong các ngành nông nghiệp, công, thương nghiệp, giao thông vận tải và tài chính.
Trả lời:
(trang 141 sgk Lịch Sử 8): - Dưới thời Pháp thuộc, các giai cấp địa chủ phong kiến và nông dân có những thay đổi như thế nào?
Trả lời:
- Địa chủ phong kiến:
+ Đã đầu hàng, làm tay sai cho thực dân Pháp, số lượng ngày càng tăng thêm.
+ Địa vị kinh tế được tăng cường, nắm trong tay nhiều ruộng đất, nắm chính quyền ở các địa phương.
+ Một số bộ phận cấu kết với đế quốc để áp bức, bóc lột nhân dân. Một số địa chủ vừa và nhỏ có tinh thần yêu nước.
- Nông dân:
+ Chiếm số lượng đông đảo, bị tước đoạt ruộng đất, bị bần cùng hóa, bị phá sản, có người phải bỏ làng quê đi làm thuê. Cuộc sống của họ cực khổ trăm bề.
+ Có tinh thần yêu nước và hăng hái tham gia cuộc đấu tranh chống đế quốc, phong kiến.
(trang 142 sgk Lịch Sử 8): - Cùng với sự phát triển của đô thị, các giai cấp, tầng lớp mới nào đã xuất hiện?
Trả lời:
Cùng với sự phát triển của đô thị, các giai cấp, tầng lớp mới đã xuất hiện là: tư sản, tiểu tư sản thành thị và giai cấp công nhân.
(trang 142 sgk Lịch Sử 8): - Thái độ của từng giai cấp, tầng lớp đối với cách mạng giải phóng dân tộc như thế nào ? Vì sao họ lại có thái độ như vậy ?
Trả lời:
- Tầng lớp tư sản: đa số là các chủ hãng buôn bán, ngoài ra có một số là thầu khoán, chủ xí nghiệp, chủ xưởng thủ công. Họ bị chính quyền thực dân kìm hãm, tư bản Pháp chèn ép. Tiềm lực kinh tế yếu ớt, nên chỉ muốn có điều kiện làm ăn, buôn bán dễ dàng, chưa có ý thức tham gia vào phong trào cách mạng giải phóng dân tộc đầu thế kỉ XX.
- Tầng lớp tiểu tư sản: xuất thân từ các chủ xưởng thủ công nhỏ, những viên chức cấp thấp như thông ngôn, nhà giáo... Cuộc sống của họ rất bấp bênh và do có ý thức dân tộc nên học tích cực tham gia vào cuộc vận động cứu nước đầu thế kỉ XX.
- Tầng lớp công nhân: phần lớn xuất thân từ nông thôn, không có ruộng đất, phải bỏ làng đi ra các nhà máy, hầm mỏ, đồn điền làm thuê. Họ bị thực dân phong kiến và tư sản bóc lột nên sớm có tinh thần đấu tranh mạnh mẽ chống lại bọn địa chủ, đòi cải thiện điều kiện làm việc, tăng lương, giảm giờ làm.
(trang 142 sgk Lịch Sử 8): - Tại sao các nhà yêu nước ở Việt Nam thời bấy giờ muốn noi theo con đường cứu nước của Nhật Bản?
Trả lời:
Nhật Bản là một nước ở châu Á, có điều kiện tự nhiên và xã hội gần giống Việt Nam. Đầu thế kỉ XX, Nhật Bản nhờ có cuộc cải cách duy tân và con đường tư bản chủ nghĩa mà trở nên giàu mạnh nên đã kích thích nhiều người yêu nước Việt Nam muốn đi theo con đường của họ.
Bài 1 (trang 143 sgk Lịch sử 8): Vào cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, thực dân Pháp thi hành những chính sách gì về chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục ở Việt Nam ?
Lời giải:
* Chính trị : tổ chức bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương đều do thực dân Pháp chi phối.
* Kinh tế :
+ Nông nghiệp: cướp ruộng đất, lập đồn điền.
+ Công nghiệp: khai thác than, kim loại.
+ Xây dựng hệ thống giao thông vận tải.
+ Thương nghiệp: độc chiếm thị trường VN, đánh các thuế mới, nặng nhất là thuế mối, rượu, thuốc phiện.
* Văn hóa-Giáo dục : duy trì chế độ giáo dục phong kiến, mở trường học đào tạo tay sai bản xứ.
Bài 2 (trang 143 sgk Lịch sử 8): Nêu tác động của chính sách khai thác thuộc địa đối với kinh tế, xã hội Việt Nam.
Lời giải:
* Về kinh tế:
- Tích cực: Cuộc khai thác của Pháp làm xuất hiện nền công nghiệp thuộc địa mang yếu tố thực dân; thành thị theo hướng hiện đại ra đời; bước đầu làm xuất hiện nền kinh tế hàng hoá, tính chất tự cung tự cấp của nền kinh tế cũ bị phá vỡ.
- Tiêu cực: Một trong những mục tiêu của công cuộc khai thác thuộc địa là vơ vét sức người, sức của nhân dân Đông Dương. Do vậy:
+ Tài nguyên thiên nhiên bị khai thác cùng kiệt
+ Nông nghiệp dậm chân tại chỗ
+ Công nghiệp phát triển nhỏ giọt, thiếu hẳn công nghiệp nặng.
→ Nền kinh tế Việt Nam cơ bản vẫn là nền sản xuất nhỏ, lạc hậu và phụ thuộc.
* Về xã hội: Bên cạnh các giai cấp cũ không ngừng bị phân hoá, xã hội Việt Nam đã xuất hiện thêm những giai cấp, tầng lớp mới:
- Giai cấp địa chủ phong kiến đã đầu hàng, làm chỗ dựa, tay sai cho thực dân Pháp. Tuy nhiên, có một bộ phận địa chủ vừa và nhỏ có tinh thần yêu nước.
- Giai cấp nông dân, số lượng đông đảo, bị áp bức bóc lột nặng nề nhất, họ sẵn sàng hưởng ứng, tham gia cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Một bộ phận nhỏ mất ruộng đất vào làm việc trong các hầm mỏ, đồn điền.
- Tầng lớp tư sản đã xuất hiện, có nguồn gốc từ các nhà thầu khoán, chủ xí nghiệp, xưởng thủ công, chủ hãng buôn... bị kìm hãm, chèn ép. Vì thế lực kinh tế nhỏ bé, lệ thuộc nên họ không dám mạnh dạn đấu tranh, chỉ mong muốn có những thay đổi nhỏ để dễ bề làm ăn sinh sống.
- Tiểu tư sản thành thị, bao gồm chủ các xưởng thủ công nhỏ, cơ sở buôn bán nhỏ, viên chức cấp thấp và những người làm nghề tự do. Đó là những người có trình độ học vấn, nhạy bén với thời cuộc nên đã sớm giác ngộ và tích cực tham gia vào cuộc vận động cứu nước đầu thế kỉ XX.
- Công nhân phần lớn xuất thân từ nông dân, làm việc trong các đồn điền, hầm mỏ, nhà máy, xí nghiệp, lương thấp nên đời sống khổ cực, có tinh thần đấu tranh mạnh mẽ chống giới chủ nhằm cải thiện đời sống.
Bài 3 (trang 143 sgk Lịch sử 8): Lập bảng thống kê về tình hình các giai cấp, tầng lớp trong xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX theo mẫu:
Lời giải:
| Giai cấp tầng lớp | Nghề nghiệp | Thái độ với dân tộc |
| Địa chủ phong kiến | Kinh doanh ruộng đất, bóc lột địa tô | |
| Nông dân | Làm ruộng, đóng thuế | Có ý thức dân tộc sâu sắc, sẵn sàng hưởng ứng, tham gia các cuộc đấu tranh. Họ là lực lượng cách mạng đông đảo |
| Công nhân | Bán sức lao động, làm thuê | Chưa có thái độ hưởng ứng hay tham gia các cuộc vận động cách mạng đầu thế kỉ XX. Một bộ phận có ý thức dân tộc, nhưng cơ bản là thỏa hiệp đế quốc |
| Tư sản | Kinh doanh công thương nghiệp | Chưa có thái độ hưởng ứng tham gia các cuộc vận động cách mạng đầu thế kỉ XX. Một bộ phận có ý thức dân tộc nhưng cơ bản là thỏa hiệp đế quốc |
| Tiểu tư sản | Làm công ăn lương, buôn bán | Có ý thức dân tộc, tích cực tham gia vào cuộc vận động cứu nước đầu thế kỉ XX |
Bài 4 (trang 143 sgk Lịch sử 8): Nêu điểm mới của xu hướng cứu nước đầu thế kỉ XX
Lời giải:
Những điểm mới của xu hướng cứu nước đầu thế kỉ XX.
- Mục đích: Đánh Pháp cứu nước, giành độc lập dân tộc, xây dựng xã hội mới theo thể chế cộng hòa hoặc quân chủ lập hiến.
- Thành phần tham gia: nhà Nho yêu nước tiếp thu được nền học vấn mới của phương Tây, nhiều tầng lớp xã hội mới hình thành sau khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp.
Bài tập Sách bài tập
Bài 1 trang 84 VBT Lịch Sử 8: a) Em hãy hoàn thiện sơ đồ tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam do thực dân Pháp dựng lên.
b) Sơ đồ trên cho ta thấy điều gì? Em đồng ý với nhận định nào dưới đây đánh dấu X vào ô trống tương ứng.Lời giải:
a)
b) Các câu trả lời đúng là:
- Thực dân Pháp thực hiện chính sách “chia để trị” [X]
- Thực dân Pháp chi phối toàn bộ chính quyền từ trung ưng đến địa phương. [X]
- Kết hợp giữa nhà nước thực dân với quan lại phong kiến để cai trị. [X]
Bài 2 trang 85 VBT Lịch Sử 8: a) Em hãy điền tiếp vào chỗ chấm (....) dưới đây nội dung của chính sách khái thác kinh tế của thực dân Pháp ở Việt Nam trong những năm 1897 – 1918
b) Em hãy rút ra nhận xét về chính sách kinh tế của thực dân Pháp theo các ý sau
Lời giải:
a) - Về nông nghiệp:
+ Duy trì phương thức sản xuất phong kiến (Phát canh thu tô)
+ Cướp đoạt ruộng đất để lập đồn điền.
- Về công nghiệp: tập trung khai thác than và kim loại.
- Về giao thông vận tải: xây dựng, mở mang hệ thống giao thông vận tải, đặc biệt là đường sắt.
- Về thương nghiệp: độc chiếm thị trường Việt Nam.
- Về tài chính:
+ Tăng thuế cũ, đặt các loại thuế mới.
+ Bắt nhân dân phải mua trái phiếu do Pháp phát hành
b) - Mục đích của những chính sách trên: Vơ vét tài nguyên thiên nhiên, sức người, sức của của nhân dân Việt Nam để phục vụ cho sự phát triển của Pháp.
- Ảnh hưởng của các chính sách kinh tế trên đối với nền kinh tế và đời sống của nhân dân ta:
+ Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa từng bước được du nhập vào Việt Nam, mang lại nhiều tiến bộ hơn so với phương thức sản xuất phong kiến.
+ Kinh tế Việt Nam ngày càng kiệt quệ và bị lệ thuộc nặng nề vào nền kinh tế Pháp.
+ Đời sống của các tầng lớp nhân dân ngày càng khổ cực, bần cùng.
Bài 3 trang 86 VBT Lịch Sử 8: Em hãy nêu các chính sách về văn hóa, giáo dục mà thực dân Pháp đã thực hiện ở Việt Nam trong thời gian này.
Lời giải:
- Mở thêm một số trường học theo mô hình giáo dục của Pháp, nhằm đào tạo một lớp người bản sứ phục vụ cho chính quyền thuộc địa và phục vụ nhu cầu học tập của con em các quan thực dân.
- Thi hành chính sách “ngu dân”, kìm hãm nhân dân ta trong vòng lạc hậu. Ví dụ: khuyến khích các hủ tục lạc hậu, cho phép buôn bán thuốc phiện....
Bài 4 trang 86 VBT Lịch Sử 8: a) Dưới tác động của cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp, tình hình các giai cấp trong xã hội Việt Nam có sự thay đổi như thế nào?
Đánh dấu X vào ô trống đầu câu trả lời đúng.
b) Các giai cấp, tầng lớp trên có thái độ khác nhau đối với cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Dựa vào SGK, em hãy viết tiếp vào chôc chấm (....) để hoàn thành các câu sau
Lời giải:
a) Các câu trả lời đúng là:
[X] Giai cấp địa chủ phong kiến đã đầu hàng và làm tay sai cho Pháp, số lượng ngày càng đông và dần phân hóa thành hai bộ phận.
[X] giai cấp nông dân lâm vào tình cảnh nghèo khổ, không lối thoát.
[X] Xuất hiện tầng lớp tư sản đầu tiên (nhà thầu khoán, đại lý, xí nghiệp...)
[X] Xuất hiện tầng lớp tiểu tư sản (chủ buôn bán nhỏ, viên chức, giáo viên,...)
[X] Hình thành giai cấp công nhân.
b) Các từ hoặc cụm từ cần điền là:
1. có tinh thần yêu nước.
2. các cuộc đấu tranh yêu nước
3. tỏ thái độ hưởng ứng hay tham gia các cuộc vận động cứu nước.
4. tham gia vào các cuộc vận động cứu nước.
5. tinh thần đấu tranh