1. MỞ ĐẦU1.1.Lí do chọn đề tài- Ngày nay, trong xã hội hiện đại, gần như tất cả các công việc đều yêu cầu mỗicá nhân phải hoạt động trong một nhóm làm việc chung nào đó. Ông cha ta đãnói “ một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao”, thế nhưngkĩ năng làm việc nhóm của học sinh THPT còn nhiều hạn chế. Đặc biệt là họcsinh trường THPT Thạch Thành II là một trường miền núi, điều kiện kinh thếcòn khó khăn, không có nhiều cơ hội tiếp xúc để giao lưu, học hỏi. Nhiều họcsinh đứng trước lớp, trước đám đông còn run, mất bình tĩnh, không diễn đạtđược ý của mình.- Trong xu thế hội nhập quốc tế thì giao tiếp và hoạt động nhóm là 2 trong các kĩnăng quan trọng quyết định đến thành công của mỗi người. Đổi mới giáo dục,dạy học lấy học sinh làm trung tâm cũng đang hướng tới việc rèn luyện cho họcsinh những kĩ năng này. Vì vậy, việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp, kĩ năng làmviệc nhóm ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường càng trở nên quan trọng hơn baogiờ hết.- Trong đổi mới phương pháp dạy học, dạy học lấy học sinh là trung tâm. Họcsinh được tự trình bày sản phẩm, có cơ hội học từ những gì các em làm, có cơhội đánh giá, trao đổi với bạn bè và giáo viên, có thể giúp đỡ lẫn nhau. Có nhiềuphương pháp đổi mới dạy học nhưng hiệu quả rèn luyện kĩ năng giao tiếp vàhoạt động nhóm vẫn còn nhiều hạn chế, chưa có kết như mong muốn.- Do đó tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến “ Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy vàlàm trò chơi ghép hình môn Hóa Học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ nănghoạt động nhóm ở trường THPT Thạch Thành II” vì đó là vấn đề cấp thiết1.2.Mục đích nghiên cứu- Giúp học sinh tự tin và trình bày hiệu quả ý kiến của mình trước đám đông- Giúp học sinh có ý thức đoàn kết, biết cách phân chia nhiệm vụ khi làm việcchung để hoàn thành nhiệm vụ học tập tốt nhất,vui vẻ nhất.1.3.Đối tượng nghiên cứu- Học sinh THPT thông qua việc tự tạo ra sơ đồ tư duy và trò chơi xếp hình sẽrèn luyện khả năng giao tiếp và làm việc nhóm1.4.Phương pháp nghiên cứu- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết:+ Nghiên cứu sách giáo khoa hóa học THPT (chủ yếu lớp 11,12)+ Nghiên cứu các tài liệu về lí luận dạy học, tâm lí học liên quan đến đề tài+ Nghiên cứu các tài liệu về sơ đồ tư duy và trò chơi ghép hình- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế+ Thực nghiệm ở 1 số lớp 11, 12: Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy, làm trò1chơi hóa học, quan sát khả năng áp dụng của học sinh để tự tạo ra sơ đồ tư duy,trò chơi và khả năng thuyết trình trong giờ học+ Làm phiếu khảo sát đánh giá của học sinh về phương pháp dạy học này- Phương pháp thống kê, xử lí số liệu+ Tổng hợp ý kiến từ phiếu khảo sát, rồi xử lí số liệu dựa vào toán thống kê. Từđó khẳng định hiệu quả của đề tài2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM2.1.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm2.1.1. Kĩ năng giao tiếp- Kỹ năng giao tiếp bao gồm khả năng truyền đạt thông điệp, lắng nghe tích cực,trao đi và nhận lại phản hồi giữa chủ thể giao tiếp (người nói) và đối tượng giaotiếp (người nghe) nhằm đạt được một mục đích giao tiếp nhất định.- Là kỹ năng mà hầu hết các ngành nghề và mọi doanh nghiệp đều cần.2.1.2. Kĩ năng làm việc nhóm- Kỹ năng làm việc nhóm là khả năng tương tác giữa các thành viên trong mộtnhóm nhằm phát triển tiềm năng, năng lực của tất cả các thành viên và thúc đẩyhiệu quả công việc.2.1.3. Sơ đồ tư duy- Sơ đồ tư duy (Mindmap) là “con đẻ” của ngài Tony Buzanlà hình thức ghi chépnhằm hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức bằng cách sử dụng đồngthời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy logic. Tự vẽ sơ đồtư duy, giúp học sinh (HS) học tập một cách chủ động, tích cực và huy độngđược tất cả HS tham gia xây dựng bài một cách hào hứng.- Hướng dẫn học sinh tự làm sơ đồ tư duy, trò chơi ghép hình sẽ giúp học sinhrèn luyện kĩ năng giao tiếp và hoạt động nhóm khi trao đổi, đánh giá sản phẩmcủa cá nhân, của nhóm khác. Đặc biệt học sinh thuyết trình trước lớp sản phẩmcủa nhóm mình là cơ hội để học sinh nắm vững kiến thức, rèn luyện ngôn ngữ,tác phong trong giao tiếp.2.1.4. Trò chơi ghép hình- Trò chơi ghép hình (Puzzle) được phát minh vào năm 1972 bởi 1 giáo viênngười Anh là Jonh Spilsbury để dạy môn địa lí. Giờ đây nó không chỉ là mộtphương pháp dạy học mà còn là một trò chơi giải trí. Khi chơi học sinh phải làmviệc theo nhóm, học cách giao tiếp, trao đổi. Quá trình chơi cũng là lúc học sinhhọc cách tổ chức, giải quyết vấn đề, và giúp bạn cùng xếp.2.2.Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm- Trong quá trình dạy học tại THPT Thạch Thành II, tôi thấy rằng rất ít giáo viênsử dụng sơ đồ tư duy và trò chơi trong dạy học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và2làm việc nhóm cho học sinh. Vì thế học sinh học vẫn rụt rè, thiếu tự tin khi phátbiểu trước đám đông- Hầu hết các học sinh chưa biết vẽ sơ đồ tư duy, chưa biết cách trình bày logicrõ ràng kiến thức đã học, chưa biết làm việc nhóm.2.3.Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề2.3.1. Tổ chức dạy học bằng sơ đồ tư duy- giúp học sinh làm quen vớiphương pháp mới- Khi kết thúc bài học giáo viên đưa ra một sơ đồ tư duy hoàn chỉnh về bài họcđể hệ thông lại kiến thức, đồng thời giới thiệu cách lập sơ đồ tư duy cho họcsinh. Mỗi bài học giáo viên đưa ra các mẫu sơ đồ tư duy khác nhau, do HStrường khác tự vẽ tay, do vẽ bằng phần mềm...để HS thấy thú vị, thấy có độnglực học theo- Dùng sơ đồ tư duy để dạy một số phần trong bài học (ví dụ phần tính chất vậtlí, ứng dụng- điều chế....)- Dùng sơ đồ tư duy để kiểm tra bài cũ bằng sơ đồ tư duy khuyết một số dữ kiện.Yêu cầu học sinh lên điền vào đầy đủ2.3.2. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu và vẽ sơ đồ tư duy- Nhiệm vụ 1: Giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu sơ đồ tư duy trêninternet và trả lời vào vở các câu hỏi sau:Câu hỏiCâu trả lời của học sinh1. Em hiểu sơ đồ tư duymindmap là gì?Là một phương pháp lưu trữ, sắp xếp thông tin vàxác định thông tin theo thứ tự ưu tiên bằng cách sửdụng Từ khoá, Hình Ảnh chủ đạo.2. Cấu tạo của sơ đồ tưduy mindmap?- Chủ đề chính- Nhánh con- Từ khoá- Hình ảnh gợi nhớ- Liên kết- Màu sắc, kích cỡ3. Những lợi ích khi sửdụng sơ đồ tư duy?- Có cái nhìn tổng quát, logic về bài học- Dễ ghi nhớ, ghi nhớ lâu hơn- Dễ thuyết trình được vấn đề34. Các bước để viết sơ đồtư duy mindmap?- Vẽ một hình ảnh ở trung tâm giấy, dùng màu đểlàm nổi bật- Vẽ nhánh tỏa ra từ trung tâm- Điền các từ khóa vào ô trung tâm và các nhánh,- Vẽ thêm các nhánh phụ cấp 2, cấp 3, và hình ảnhminh họa- Đánh số thứ tự nhánh nếu thông tin cần tuần tự5. Những dụng cụ, thiết - Để vẽ sơ đồ tư duy bạn cần có: giấy, bút màu,bị cần thiết để vẽ sơ đồ càng nhiều màu càng tốt nhé.tư duy?- Hoặc bạn có thể sử dụng phần mềm vẽ sơ đồ tưduy MindArchitect 1.0.1..- Nhiệm vụ 2: Trong các buổi học sau, về nhà vẽ sơ đồ tư duy khái quát lại bàiđã học vào vởVở ghi của học sinh lớp 12A5- Nhiệm vụ 3: Vẽ sơ đồ tư duy một số phần trong bài học mới ( là kiến thức phầnnhận biết như: cấu tạo- vị trí nguyên tố, tính chất vật lí, ứng dung)- Nhiệm vụ 4: Vẽ sơ đồ tư duy cả bài luyện tập và thuyết trình+ Cách 1: Nhóm học sinh vẽ sơ đồ tư duy ngay tại lớp và thuyết trình4Nhiệm vụ vủa GVNhiệm vụ của HS- Chia lớp thành 5 nhóm ( mỗinhóm từ 7-8 học sinh)- Cùng nhau thảo luận,chia nhiệm vụ vẽ sơđồ tư duy vào tờ giấyA512 phút- Hoàn thành phiếu họctập cá nhân cô giao5 phút- Bốc thăm lên thyếttrình ( lấy điểm cộngcho cả nhóm)5 phút/nhóm- Hoàn thành sơ đồ tưduy vào vở của mìnhVề nhà- Giao nội dung vẽ sơ đồ tư duycho từng nhóm:Ví dụ:+ Nhóm 1,2: Sắt+ Nhóm 3: hợp chất Fe(II)+ Nhóm 4, 5: Hợp chất Fe(III)- ( Có thể làm thêm phiếu họctập cho mỗi học sinh)- Làm thăm để chọn nhóm, chọnhọc sinh lên thuyết trình- Làm phiếu đánh giá- Tổng kết bàiThời gian thựchiện3 phút+ Cách 2: Nhóm học sinh vẽ sơ đồ tư duy ở nhà, lên lớp thuyết trìnhNhiệm vụ vủa GVNhiệm vụ của HS- Chia lớp thành 5 nhóm ( mỗinhóm từ 7-8 học sinh)- Cùng nhau thảo luận,chia nhiệm vụ, vẽ sơ đồtư duy vào vở- Giao nội dung vẽ sơ đồ tư duycho từng nhóm (cả bài)- Hoàn thành phiếu học- Làm phiếu học tập cho mỗi học tập cá nhân cô giaosinhThời gian thựchiện10 hút5 phút- Làm thăm để chọn nhóm, chọnhọc sinh lên thuyết trình- Làm phiếu đánh giá- Bốc thăm lên thyếttrình ( lấy điểm cộngcho cả nhóm)- Tổng kết bài, nhận xét5 phút/nhóm5 phút5- Để động viên nhóm học sinh làm tốt, giáo viên có thể lựa chọn 1 số hình thứkhen thưởng phù hợp: Cộng 2 điểm vào điểm miệng cho nhóm đạt điểm caonhất, cộng 1 điểm cho nhóm đứng thứ 2….Sau đây là 1 số hình ảnh học sinh đã hoàn thành sơ đồ tư duy theo nhóm- và tựthuyết trìnhLớp 12A3: Mặc dù không còn bắt buộc đeo khẩu trang, nhưng 1 số bạn vẫn đeonhư một thói quen6Sơ đồ tư duy của nhóm 1, nhóm 5- Lớp 12A3: SẮTSơ đồ tư duy của nhóm 4: Hợp chất Fe(II) và hợp chất Fe(III)7Sơ đồ tư duy của lớp 12A3. Bài: LUYỆN TẬP: SẮT VÀ HỢP CHẤT CỦA SẮT8Học sinh của từng nhóm lên thuyết trình sau khi rút thăm1 số sơ đồ tư duy các nhóm hoàn thành ngay tại lớp92.3.3. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu và làm trò chơi xếp hình- Khi kiểm tra bài cũ hoặc trong hoạt động luyện tập cuối giờ, hoặc trong giờluyện tập giáo viên tổ chức cho học sinh chơi trò chơi ghép hình10Lớp 11B1: chơi trò chơi ghép hình trong giờ ôn tập học cuối năm-lớp 111 mẫu ghép hình mà giáo viên cho học sinh chơi trong giờ: LUYỆN TẬP:ANKIN- Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh làm trò chơi ghép hìnhNhiệm vụ của giáo Nhiệm vụ của học sinh lớp A2, Thời hạn nộp tròviênA3chơi11 Giáo viên chialớp thành 6 nhómgiao nhiệm vụcho từng nhóm:nội dung kiếnthức và ngày nộpbộ câu hỏi mẫu Phân công nhómtrưởng Mỗi nhóm tạo ra 5 bộ ghép Tuần 36 nộp bộhình giống nhau. Mỗi bộ cócâu hỏi mẫu vàtối thiểu 16 mảnh ghép, tốiphiếu phân côngđa 24 mảnh ghépnhiệm vụ cácthành viên trong Mỗi nhóm chỉ làm 1 nộinhómdung kiến thức Tuần 37 nộp bộVd: Nhóm 1,2 : Sắt và hợp chấttrò chơi hoànNhóm 3,4: Hợp chất Fe (II)chỉnh( mỗi nhóm 5 bộ)Nhóm 5,6: Hợp chất Fe(III) Nhóm trưởng phân côngnhiệm vụ cho từng thànhviên trong nhóm Quan sát và hỗtrợ học sinh khicần- Nhóm tạo ra trò chơi sẽ tổchức cho các bạn chơi Cử 1-2 bạn đến các nhómcòn làm chuyên gia, giảithích cách chơi và thông báophần kiến thức trong trò chơi Giám sát và chấm điểmnhóm được phân công1 số sản phẩm của học sinh: Tính chất vật lí của Fe, tính chất hóa học củaFe(OH)2, muối Fe2+, tính chất vật lí Al, ứng dụng của Al2O3…..1213- Nhóm tạo ra sản phẩm, tổ chức cho các nhóm khác chơi. Trong 5 phút nhómnào làm đúng nhiều nhất sẽ được khen thưởngLớp 12A4: Các thành viên nhóm 2, đang tổ chức cho các bạn chơi trò chơi ghéphình của nhóm2.4. Hiệu quả cảu sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, vớibản thân, đồng nghiệp và nhà trường.- Sau 1 thời gian áp dụng sáng kiến kinh nghiệm (SKKN) “Hướng dẫn học sinhvẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơi ghép hình môn Hóa Học để rèn luyện kĩ năng14giao tiếp và kĩ năng hoạt động nhóm ở trường THPT Thạch Thành II” ở các lớpvà làm phiếu điều tra, tôi thu được kết quả như sau:Tiêu chí khảo sátTrước khi áp dụngSKKNSau khi áp dụngSKKN- Hứng thú với giờ học hóa học35%80%- Biết cách vẽ sơ đồ tư duy5%100%- Biết cách làm trò chơi ghéphình2%100%- Biết cách làm việc nhóm:5%95%+ Khả năng phân công nhiệm vụ+ Khả năng trao đổi, học hỏi từbạn trong nhóm- Sự tự tin, khả năng diễn đạt ývà khả năng nói trước đám đông- Không tự tin, khảnăng diễn đạt ý, khảnói trước đám đôngtrình kém- Tự tin hơn vào khảnăng diễn đạt ý vàkhả năng nói trướcđám đông tốt hơn.- Học sinh hứng thú hơn trong các giờ học. Tích cực tham gia các hoạt động họctập, sôi nổi trao đổi, tranh luận với các bạn trong nhóm, trong lớp. Chủ độngchiếm lĩnh kiến thức từ nhiều kênh: sách giáo khoa, internet, giáo viên, và bạnbè- Đặc biệt thấy học sinh tự tin hơn khi nói trước lớp, trước các đám đông khác.Vì các em đều phải tự luyện tập ở nhà trước khi lên lớp rút thăm để thuyết trình,và cũng nhờ các em trao đổi thông tin với các bạn trong nhóm nên khả năngdiễn đạt ý tốt hơn.- Các em cũng biết cách phân công công việc trong nhóm, biết kết hợp, trao đổiý kiến với nhau để đạt được hiệu quả công việc tốt nhất.- Bản thân thấy việc dạy học thú vị hơn, bởi được nghe học sinh nói, được thấyhọc sinh làm, chứ không thụ động tiếp thu kiến thức như trước kia.- Phương pháp dạy học này hoàn toàn có thể áp dụng cho nhiều môn học, giúphọc sinh có cơ hội rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng làm việc nhóm thườngxuyên hơn.3. Kết luận- Kiến nghị3.1.Kết luận.Trong quá trình thực hiện đề tài tôi nhận thấy- Việc rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng làm việc nhóm cho học sinh lànhiệm vụ thiết yếu của giáo viên. Việc rèn luyện này phải thường xuyên và đồngbộ ở nhiều môn học.15- Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơi ghép hình trong học tập làmột trong các phương pháp hữu hiệu giúp học sinh tăng tính chủ động, sáng tạovà phát triển tư duy logic, tư duy ngôn ngữ, biết hợp tác cùng giải quyết vấn đềhiệu quả nhất. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự linh hoạt trong bàigiảng.- Có thể sử dụng lại nhiều lần để ôn tập và củng cố kiến thức3.2.Kiến nghị- Sáng kiến kinh nghiệm “ Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơighép hình môn Hóa Học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng hoạt độngnhóm ở trường THPT Thạch Thành II” là sự chia sẻ kinh nghiệm của bản thânvới các đồng nghiệp, tôi mong nhiều giáo viên, nhiều trường tìm hiểu, áp dụngđể đưa lại những hiệu quả tích cực cho cả học sinh và giáo viên.- Do hạn chế về thời gian nên đề tài của tôi không tránh khỏi thiếu sót, rất mongnhận được nhiều ý kiến đóng góp của đồng nghiệp để kết quả môn hóa học đạtđược kết quả cao hơn4. ----------- HẾT ----------16XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNGĐƠN VỊThanh Hóa, ngày 30 tháng 6 năm 2020Tôi xin cam đoan đây là SKKN củamình viết, hình ảnh sử dụng là của cáclớp mà tôi giảng dạy ở trường THPTThạch Thành II, không sao chép nộidung của người khác.Trịnh Thị Phương Lan17 |
