A. Việc đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục Việc kiểm tra đánh giá kiến thức và kĩ năng của học sinh có vai trò rất quan trọng, vừa giữ vai trò là động lực thúc đẩy quá trình dạy học, lại vừa có vai trò giúp người thầy điều chỉnh phương pháp giảng dạy cho phù hợp. Hơn nữa, việc kiểm tra đánh giá giúp học sinh thay đổi phương pháp học tập để phù hợp với hình thức, phương pháp kiểm tra nhằm đạt kết quả cao. Giáo dục phổ thông đang từng bước thay đổi chương trình và phương pháp dạy học để đáp ứng với nhu cầu của thời kì mới. Tuy nhiên, theo tôi việc kiểm tra đánh giá vẫn còn chủ quan, thiếu chính xác nên việc đánh giá chất lượng đào tạo chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến có nhiều vấn đề bất cập trong việc tuyển sinh ở bậc đại học, cao đẳng và sử dụng nguồn nhân lực cho xã hội trong tương lai. Với những lí do trên cho thấy rằng việc thay đổi một hệ thống chương trình và phương pháp dạy học mà không thay đổi hệ thống kiểm tra đánh giá thì cũng không thể đạt được mục đích mong muốn. Để nâng cao chất lượng đào tạo ở các trường phổ thông, cùng với việc đổi mới, hoàn thiện chương trình, nội dung giảng dạy, đổi mới phương pháp dạy học thì cần phải đổi mới hình thức và phương pháp kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. Với bài viết này, bản thân tôi muốn trình bày về thực trạng công tác kiểm tra, đánh giá năng lực của người học và gợi ý một số đề xuất mới trong kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục. Năm 1956, Bloom đã đưa ra 3 mục tiêu dạy học là: nhận thức (cognitive), kĩ năng (psychomotor) và cảm xúc (affective) hay còn gọi là phẩm chất nhân văn. Ở nước ta có lẽ việc dạy học mới chỉ chú ý tới mục tiêu nhận thức, còn các mục tiêu khác chưa được chú ý tới. Ngay trong mục tiêu nhận thức vốn có 8 bậc: biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá, chuyển giao, sáng tạo, thì chúng ta cũng chỉ chú ý và cố gắng đạt các mục tiêu ở bậc trung bình là biết, hiểu và vận dụng. Điều này thể hiện rất rõ ràng trong chế độ thi cử và kiểm tra đánh giá kết quả của nước ta. Việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh từ nhiều năm nay được thực hiện chặt chẽ theo quy định của Bộ GD & ĐT hoặc của các trường phổ thông qua các kì thi giữa học kì, thi học kì, thi tốt nghiệp. * Thực trạng công tác kiểm tra đánh giá: + Về hình thức kiểm tra, thi: Có nhiều hình thức đánh giá mà các giáo thường sử dụng để đánh giá kết quả học tập của học sinh. Hiện nay chủ yếu áp dụng các hình thức như: Tự luận và trắc nghiệm. Các bài thi tự luận là hình thức đánh giá được dùng phổ biến nhất hiện nay. Câu hỏi tự luận cấu trúc yêu cầu học sinh phải tự viết câu trả lời trong một khoảng thời gian nhất định có thể từ 15 phút đến 45, 90 phút tương ứng với bài kiểm tra thường xuyên, giữa kì và cuối kì. Hình thức thi tự luận dễ sử dụng, thuận tiện trong cả ra đề, coi thi và chấm bài. Tuy nhiên hạn chế của hình thức này là nếu đề thi và đáp án không hay thì rất khó để đánh giá được khả năng giải quyết vấn đề của người học, không phân loại được học sinh, hình thức này cũng rất dễ làm cho học sinh học tủ, học lệch. Các bài thi dùng câu hỏi trắc nghiệm khách quan chỉ yêu cầu học sinh chọn câu trả lời đúng trong 4 - 5 phương án chọn (hoặc một vài hình thức khác như điền khuyết, ghép đôi,…). Hình thức thi này có nhiều ưu điểm, cho phép khảo sát một cách toàn diện kiến thức của người học, tránh được học tủ, học lệch. Nhưng nếu bộ câu hỏi không đúng chất lượng, không có độ phân hóa thì cũng chỉ đơn thuần là kiểm tra trí nhớ, yêu cầu học sinh học thuộc lòng; hay khâu coi thi không nghiêm túc, học sinh chỉ sao chép thì hiệu quả kiểm tra đánh giá sẽ không cao. Tất cả các hình thức và nội dung đề thi, kiểm tra trên đều nhằm mục đích kiểm tra mức độ ghi nhớ các sự kiện, thuật ngữ, khái niệm, các nguyên lí mà học sinh đã được học. Và cao hơn chút nữa là hiểu các tư liệu đã được học, có khả năng mô tả tóm tắt, diễn giảng, phân tích các thông tin thu nhận được. + Về thời lượng và thời gian: Một năm học có hai học kì, mỗi một học kì có từ 02 đến 04 điểm kiểm tra thường xuyên. Theo quy định mỗi học kì có 1 bài kiểm tra giữa kì và kết thúc học kì có một bài thi. Kết quả các bài kiểm tra thường xuyên tính điểm hệ số 1 và giữa kì tính hệ số 2, điểm kết thúc học kì tính hệ số 3. Thông thường học sinh chỉ dành thời gian học vào khoảng thời gian trước khi thi 2-3 tuần, việc tự học và tự nghiên cứu trong đại đa số học sinh rất hạn chế. Không những thế để đối phó với đề thi nhiều học còn học tủ, học lệch, nên việc đánh giá chưa được khách quan. * Giải pháp Trong lí luận dạy học có nêu: Kiểm tra đánh giá là công đoạn quyết định chất lượng của quá trình dạy học. Kiểm tra đánh giá giúp giáo viên biết được hiệu quả và chất lượng giảng dạy, điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy học, giúp người học biết được chất lượng học tập, điều chỉnh phương pháp học, giúp cán bộ quản lí ra quyết định về kết quả học tập của học sinh, điều chỉnh chương trình và tổ chức dạy học. Điều đó cho thấy rõ việc đổi mới hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá trong trường phổ thông là cần thiết và cấp bách. Tuy nhiên để việc đổi mới kiểm tra đánh giá có hiệu quả cần phải tuân theo một số nguyên tắc cơ bản như: - Cần thiết kiểm tra đánh giá theo mục tiêu dạy học của từng môn học, đồng thời phải kiểm tra đánh giá theo các bậc nhận thức, các bậc kĩ năng và các bậc của năng lực tư duy mà môn học dự kiến học sinh phải đạt được sau khi học xong. - Cần áp dụng nhiều hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá khác nhau: Viết, vấn đáp, trắc nghiệm khách quan. Đặc biệt ở phổ thông cần quan tâm, từng bước và ưu tiên cho các hình thức mới: bài tập nghiên cứu, thuyết trình; dự án học tập (một chủ đề, một chuyên đề học tập) hoặc sản phẩm nghiên cứu khoa học; Sản phẩm thực hành, thí nghiệm, chế tạo (ví dụ như sản phẩm về khoa học - kĩ thuật, sản phẩm của chủ đề STEM…); tiểu luận môn học. Vấn đề đang được chú trọng trong đổi mới kiểm tra đánh giá là các dự án học tập và cần thực hiện một cách có hiệu quả. Dự án học tập là những thiết kế có chủ đích để thu hút tư duy của học sinh xung quanh các kì vọng, nội dung và các kĩ năng mà học sinh cần biết. Khi lên kế hoạch thiết kế cho dự án học tập, câu hỏi cần đặt ra là: cần phát triển loại tư duy nào? Học sinh sẽ cần học về điều gì? Qui trình thực hiện dự án học tập: - Tên chủ đề: - Tóm tắt dự án - Lĩnh vực dự án - Mục tiêu chủ đề - Các bài học liên quan - Cách thức triển khai + Tình huống thực tiễn của dự án, + Nhiệm vụ cụ thể của từng thành viên, + Thời gian thực hiện, + Sản phẩm của dự án (bài thuyết trình, nhật kí dự án, bảng chấm công đánh giá của nhóm….) + Quá trình triển khai dự án: khởi động dự án (tuần … - tiết …); các hoạt động triển khai dự án (từ tiết … đến tiết ….); Hoạt động kết thúc dự án (tiết …. đến tiết….) - Đánh giá dự án (Phiếu đánh giá)  Lớp 12A2, 12A5- THPT Yên Dũng số 2 năm học 2021-2022 - Việc kiểm tra phải được tiến hành thường xuyên trong quá trình học tập. Kết quả kiểm tra đánh giá phải được sử dụng để đánh giá chất lượng giảng dạy, chất lượng học tập và chất lượng giáo dục (chương trình, nội dung, phương tiện và tổ chức dạy học). Chúng ta đã và đang đổi mới về mục đích, nội dung và phương pháp dạy học phổ thông, tuy nhiên các hình thức kiểm tra đánh giá hiện nay mới chỉ đánh giá được sự hiểu biết và vận dụng kiến thức, còn việc phân tích, tổng hợp, đánh giá, giải quyết một vấn đề thì còn rất hạn chế. Để bổ khuyết cho vấn đề này chúng tôi thấy cần phải kết hợp linh hoạt nhiều hình thức kiểm tra, tùy vào mục tiêu và nội dung của mỗi môn học, có thể sử dụng một loại hình kiểm tra chính, kết hợp sử dụng các loại hình khác hỗ trợ vào giữa học kì, cuối học kì, kết hợp các loại hình khác nhau với hệ số điểm cho mỗi loại hình trong tổng điểm đánh giá cả học kì, cả năm học. Qua thực tế, một vài năm dạy học gần đây nhất, chúng tôi nhận thấy đối với học sinh, các hình thức kiểm tra đánh giá như: Báo cáo thuyết trình, bài tập lớn, tiểu luận, bài tập dự án môn học có rất nhiều ưu thế trong việc phát triển tư duy độc lập sáng tạo, phản ánh khả năng thao tác của người học một cách cụ thể và rõ ràng. Bởi vì các hình thức trên đều đòi hỏi khả năng tự học, tự tìm kiếm thông tin, tự lựa chọn phương pháp để giải quyết một vấn đề nào đó của học sinh, và nó phải trải qua một thời gian cần thiết. Thực chất của các dạng kiểm tra này chính là kiểm tra khả năng tự nghiên cứu và khả năng thao tác tư duy của học sinh. Khi tiến hành một hoạt động nghiên cứu, cho dù là báo cáo hay tiểu luận, bài tập, thì học sinh cũng phải vận dụng một cách tối đa nhất những năng lực tư duy và năng lực thao tác của bản thân như: quan sát, mô tả, tìm tòi, phân tích, so sánh, đối chiếu, tổng hợp, đánh giá, khái quát và đề xuất giải pháp,… nhờ đó mà năng lực độc lập và sáng tạo thể hiện và phát triển. Hơn nữa để tiến hành một bài tập nghiên cứu đòi hỏi người nghiên cứu phải tập trung thời gian để tìm, tra cứu, đọc tài liệu, thu thập thông tin và xử lí, sắp xếp thông tin, giúp cho học sinh tận dụng thời gian vào học tập, tránh được thời gian nhàn rỗi, mùa vụ như các hình thức kiểm tra khác. Kết quả của các báo cáo, tiểu luận, bài tập lớn và bài tập dự án môn học cho phép giáo viên có thể đánh giá được mức độ nhận thức về kiến thức, về kĩ năng, đặc biệt là đánh giá được khả năng thao tác tư duy độc lập và khả năng sáng tạo trong học tập và nghiên cứu của học sinh, đó cũng chính là mục tiêu cao nhất của giáo dục phổ thông. Để tiến hành các loại hình kiểm tra này một cách có hiệu quả, cần phải có sự hướng dẫn cụ thể với các yêu cầu rõ ràng của giáo viên, kết hợp tư vấn và giúp đỡ học sinh kịp thời lúc cần thiết. Cũng cần phải chọn học sinh có đủ điều kiện để thực hiện các loại hình này, tránh trường hợp vì quá khả năng mà bỏ nửa chừng. * Kết luận: Trong những năm qua, công tác kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực của người học đã đạt được một số kết quả. Tuy nhiên công tác này vẫn cần thiết tiếp tục thay đổi. Đổi mới kiểm tra đánh giá phải bắt đầu từ việc xác lập những mục tiêu học tập gắn chặt với đời sống thực, để rồi từ đó phát triển đội ngũ, đổi mới chương trình, tài liệu học tập. Đây là công việc rất khó khăn, phải được tiến hành trong thời gian dài, tốn nhiều công sức, nhưng đã đến lúc cần phải triển khai một cách tích cực. B. Về tổ chức dạy học trong tình hình mới - tình hình dịch bệnh covid - 19 vẫn đang diễn biến phức tạp: Trường THPT Yên Dũng số 2 xây dựng kế hoạch thực hiện hiệu quả “nhiệm vụ kép”: - Vừa duy trì kỷ cương, nền nếp, nâng cao chất lượng dạy và học. - Vừa thực hiện tốt công tác phòng, chống dịch covid-19 để tổ chức các hoạt động giáo dục an toàn. * Chủ động các phương án dạy học linh hoạt Tiếp tục thực hiện đồng bộ các biện pháp phòng, chống dịch theo quy định trong tất cả các hoạt động giáo dục của nhà trường như tuyên truyền và yêu cầu 100% giáo viên, nhân viên, học sinh đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên, kiểm tra thân nhiệt giáo viên và học sinh khi đến trường, phân luồng học sinh khi ra về… Không chỉ chủ động các phương án dạy và học trong điều kiện dịch bệnh trên địa bàn diễn biến phức tạp, nhà trường còn phối hợp với Trung tâm Y tế huyện hướng dẫn, chỉ đạo triển khai thực hiện hiệu quả các biện pháp bảo đảm an toàn dịch bệnh; tiếp tục tăng cường phòng, chống dịch cho học sinh, nhân viên, giáo viên, cán bộ quản lý; thực hiện nghiêm quy định về phòng, chống dịch Covid-19 trong trường học. Bảo đảm cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế, vệ sinh môi trường và các phương án bảo đảm sức khỏe cho học sinh, nhân viên, giáo viên, cán bộ quản lý; thường xuyên vệ sinh, tẩy trùng trường, lớp học theo quy định; rà soát, bổ sung kịp thời các vật dụng cần thiết để bảo đảm an toàn khi học sinh đến trường học tập. Theo hướng dẫn của Sở giáo dục và Đào tạo, ban giám hiệu và các tổ chuyên môn đã xây dựng kế hoạch giáo dục của nhà trường, của tổ chuyên môn; trong đó bảo đảm yêu cầu thực hiện các nội dung cốt lõi, làm cơ sở để chủ động, linh hoạt tổ chức thực hiện các nội dung còn lại phù hợp với tình hình phòng, chống dịch Covid-19 tại địa bàn tỉnh Bắc Giang. Chủ động các phương án dạy học trực tuyến và trực tiếp để chuyển đổi linh hoạt, ứng phó kịp thời với các tình huống diễn biến của dịch Covid-19. Thực hiện hiệu quả, chất lượng các hình thức, phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá trực tiếp và trực tuyến, bảo đảm hoàn thành chương trình năm học trong các tình huống diễn biến phức tạp của dịch Covid-19.
Tranh thủ, tận dụng tối đa khoảng "thời gian vàng" học sinh có thể đến trường để tổ chức dạy học trực tiếp. Tập trung nguồn lực, tổ chức thực hiện hướng tới mục tiêu bảo đảm dạy học trực tiếp được nhiều nhất và trong thời gian sớm nhất những nội dung chủ yếu, cơ bản, cốt lõi, quan trọng của chương trình giáo dục phổ thông. * Không kiểm tra, đánh giá những nội dung vượt quá yêu cầu cần đạt Cũng theo hướng dẫn của Sở Giáo dục và Đào tạo, hiện nay nhà trường đã xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá phù hợp với kế hoạch dạy học và tình tình thực tế; không kiểm tra, đánh giá những nội dung vượt quá yêu cầu cần đạt hoặc mức độ cần đạt của chương trình giáo dục phổ thông; không kiểm tra, đánh giá đối với các nội dung, yêu cầu đã được tinh giản, các bài không dạy và các nội dung hướng dẫn học sinh tự học ở nhà theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong điều kiện phòng, chống dịch Covid-19. Nhà trường chủ động, linh hoạt tổ chức dạy học ứng phó diễn biến dịch COVID-19 theo các phương án đã đưa ra. Nhà trường chủ động điều chỉnh kế hoạch giáo dục và tổ chức thực hiện đảm bảo khoa học, hiệu quả, phù hợp với điều kiện và tình hình cụ thể. Với kinh nghiệm dạy học trực tuyến; kiểm tra, đánh giá theo hình thức trực tuyến trong hai năm gần đây (có diễn biến của dịch Covid - 19); có hướng dẫn cụ thể của Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Giang cùng với sự chủ động, linh hoạt trong tổ chức dạy học, năm học 2021-2022, nhà trường cũng chuẩn bị tốt điều kiện để thực hiện kiểm tra, đánh giá theo hình thức trực tuyến (khi dịch Covid-19 diễn biến phức tạp), bảo đảm chất lượng, chính xác, hiệu quả, công bằng, khách quan, trung thực; đánh giá đúng năng lực của học sinh./. |
