Ngược dòng thời gian, trở về mảnh đất Nam bộ thuở sơ khai, không như người Bắc mặc váy, yếm hay áo tứ thân... bộ y phục thường ngày của người Nam bộ thế kỷ 18 là áo ngắn và quần dài. Về sau, đến thế kỷ 19 đã có sự cải tiến quan trọng cho bộ y phục ban đầu ấy thành bộ y phục thông dụng mà chúng ta thấy ngày nay đó là bộ quần áo có tên bà ba.  Phụ nữ Nam bộ trong trang phục áo bà ba, khăn rằn, nón lá.
Áo bà ba xuất hiện vào nửa đầu thế kỷ 19, được Trương Vĩnh Ký cách tân từ áo của người dân đảo Penang (người Malaysia gốc Hoa) cho phù hợp với người Việt. Áo bà ba có nét giống cái "áo đàn ông cổ tròn và cửa ống tay hẹp" mà Lê Quý Đôn đã quy định cho dân từ Thuận Quảng trở vào ở cuối thế kỷ 18. Theo nhà văn Sơn Nam thì “Bà Ba là người Mã Lai lai Trung Hoa. Chiếc áo bà ba mà người miền Nam ưa thích, vạt ngắn không bâu chính là kiểu áo của người Bà Ba”. Cụ thể hơn, đó là kiểu trang phục của người "BaBa"- một nhóm người Hoa sống trên đảo Penang thuộc Malaysia ngày nay. Một quan niệm khác lại cho rằng, “Có thể áo bà ba ảnh hưởng, cách tân từ áo lá và áo xá xẩu may bằng vải buồm đen của người Hoa lao động, là kiểu áo cứng, xẻ giữa, cài nút thắt... Phải chăng, do thời tiết quanh năm nóng bức, họ bỏ luôn chiếc cổ thấp của áo lá và áo xá xẩu, mang thêm áo quanh chân cổ cho chắc. Áo xẻ giữa thay vì cài nút thắt đã được làm khuy, cài nút nhựa do ảnh hưởng phương Tây”. Ngày xưa, người nông dân ở đồng bằng sông Cửu Long thường mặc bộ bà ba đen đi ra đồng. Áo bà ba là chiếc áo không cổ, thân áo phía sau may bằng một mảnh vải nguyên, thân trước gồm hai mảnh, ở giữa có hai dải khuy cài chạy dài từ trên xuống. Áo chít eo, xẻ tà vừa phải ở hai bên hông. Áo có độ dài trùm qua mông, gần như bó sát thân làm tôn lên những đường cong của cơ thể người phụ nữ. Nút áo bà ba cũng đa dạng và biến đổi theo mỗi giai đoạn. Trước đây, người ta thường sử dụng kiểu nút áo truyền thống là nút bấm. Nhưng bây giờ, các loại nút đã được sáng tạo thêm nhiều mẫu mã làm tôn thêm điểm nhấn cho thân áo. Khi chưa có thuốc nhuộm hóa học, muốn nhuộm màu đen, màu nâu cho áo bà ba, người dân thường dùng lá bàng, vỏ trâm bầu, vỏ cây dà, cây cóc, vỏ sú vẹt hoặc trái dưa nưa… nhuộm rồi phủ bùn để chống trôi màu. Khi có vải nhập cảng, thì lại dùng vải ú, vải sơn đầm, vải chéo go đen được sử dụng rộng rãi, vì tính tiện dụng, tối màu phù hợp với điều kiện lao động, đi lại nơi sông rạch, bùn lầy, dễ giặt và chóng khô. Trải qua thời gian, chiếc áo bà ba đã nhiều lần được cách tân cho phù hợp với sự vận động của cơ thể người mặc cũng như sự thay đổi về tư duy thời trang. Chiếc áo bà ba truyền thống được các nhà thời trang cải tiến, vừa dân tộc, vừa đẹp và hiện đại hơn. Chiếc áo bà ba ngày nay.
Cho đến nay, mặc dù nguồn gốc, xuất xứ của trang phục này vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều nhưng phải khẳng định một điều rằng, dù xuất xứ như thế nào thì bộ bà ba đen, khăn rằn và nón lá đã kết hợp với nhau trở thành nét biểu trưng đặc sắc cho vẻ đẹp tâm hồn, vẻ đẹp văn hoá của người phụ nữ Nam bộ. Nếu những cô gái Xứ Huế thướt tha trong tà áo dài màu tím mộng mơ; những người phụ nữ Bắc Bộ duyên dáng với chiếc áo tứ thân thì những người phụ nữ Bến Tre nói riêng và Nam Bộ nói chung lại dịu dàng trong tà áo bà ba kết hợp cùng chiếc khăn rằn bình dị quấn quanh cổ. Không biết tự bao giờ, hình ảnh chiếc áo bà ba và khăn rằn đã đồng hành cùng người phụ nữ Xứ Dừa như một y phục đặc trưng cho sự mộc mạc, thuần khiết và toát lên tính cách đôn hậu, dung dị khiến bao du khách say lòng.
Cô gái mặc áo bà ba chăm hoa tại Làng hoa kiểng cây giống Cái Mơn Chợ Lách Bến Tre (Ảnh: TTXTDLBT) Hiện nay, chưa có tài liệu nào có thể xác định rõ nguồn gốc của áo bà ba có từ khi nào và từ đâu. Tuy nhiên, có giả thiết cho rằng áo bà ba đã xuất hiện vào nửa đầu thế kỷ 19 và được nhà bác học Trương Vĩnh Ký cách tân từ chiếc áo của người dân trên đảo Penang (Malaysia), Một giả thiết khác lại cho rằng áo bà ba được cách tân từ áo lá và áo xá xẩu với kiểu áo cứng, xẻ giữa và có cài nút thắt được may bằng vải buồm đen của người Hoa. Dù nguồn gốc của chiếc áo bà ba vẫn chưa thể xác định chính xác nhưng ắc hẳn áo bà ba đã xuất hiện từ rất lâu, là một trang phục truyền thống quen thuộc của người Bến Tre nói riêng và Nam Bộ nói chung. Ngày xưa, áo bà ba là trang phục chủ yếu dành cho người lao động với chất liệu vải thô, cứng có màu nâu hoặc đen kết hợp với quần đen rất phù hợp cho người nông dân đi làm đồng, trồng trọt vì dễ giặt và nhanh khô. Dần theo thời gian, không biết tự bao giờ chiếc áo bà ba lại được nhiều người ưa chuộng và không phân biệt lứa tuổi, nam nữ hay sang hèn. Ngày nay, áo bà ba luôn song hành cùng người phụ nữ Xứ Dừa vào các dịp lễ hội, Tết cổ truyền lẫn trong công việc ngày thường, điều này càng làm tô điểm thêm nét duyên dáng và trở thành biểu trưng đặc sắc cho vẻ đẹp tâm hồn thanh cao cũng như vẻ đẹp văn hóa truyền thống của phụ nữ nơi đây. Áo bà ba vốn là một trang phục giản dị và nền nã. Kiểu dáng của chiếc áo rất tinh tế, thường là kiểu không có cổ; đa phần là kiểu cổ tròn hoặc hình trái tim tùy theo sở thích của người mặc; thân trước của áo gồm hai mảnh với dải khuy cài chạy dài từ trên xuống và thân phía sau thì lại may bằng một mảnh vải nguyên; đặc biệt, áo thường được chít eo và xẻ tà vừa phải bên hong để làm tôn dáng cho người con gái Nam Bộ. Hơn nữa, việc kết hợp áo bà ba với chiếc quần ống rộng có màu đen hoặc trắng bằng chất liệu vải gấm, lụa thì sẽ làm tăng thêm nét duyên dáng, uyển chuyển và thanh thoát cho người mặc.
Đội lân nữ Lương Hòa với trang phục áo bà bà trong những lần đi lưu diễn. (Ảnh: TTXTDBT) Ngược dòng thời gian, Bến Tre vốn là vùng đất “địa linh nhân kiệt" với lịch sử đấu tranh chống giặc hào hùng. Trong những năm tháng ác liệt nhất, chiếc áo bà ba đã đồng hành cùng người phụ nữ Xứ Dừa qua bao cuộc kháng chiến, nổi bật nhất vẫn là phong trào Đồng Khởi với hình ảnh huyền thoại mãi đi vào lịch sử của “Đội quân tóc dài" kiên trung, bất khuất trong tà áo bà ba kết hợp khăn rằn tay vươn cao bó đuốc lá dừa vừa mạnh mẽ lại vừa đôn hậu. Chiếc khăn rằn tưởng chừng như chỉ là một vật dụng quá đỗi đơn giản nhưng lại chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc, là chiếc khăn đơn sơ để các má, các chị, các em dùng để thấm những giọt mồ hôi trong mưa bom bão đạn, để lau khô những dòng nước mắt hạnh phúc lẫn chia ly, để trao yêu thương hay hòa quyện niềm vui trong ngày hòa bình,…Thế nên chiếc áo bà ba cùng với khăn rằn đã trở thành một sự kết hợp vô cùng tiện lợi cả trong chiến tranh lẫn trong lao động và trở thành một biểu tượng văn hóa đặc sắc rất riêng của người con gái Xứ Dừa. Cùng với các trang phục truyền thống khác, chiếc áo bà ba ngày càng khẳng định vị thế riêng, không chỉ xuất hiện trong cả thơ ca lẫn âm nhạc mà còn trong các cuộc thi sắc đẹp uy tín hay các ngày hội lớn ở Nam Bộ. Tại Bến Tre, trong khuôn khổ Lễ hội Dừa lần thứ V năm 2019 đã diễn ra sự kiện “Ngày hội áo bà ba" với sự tham gia hưởng ứng nhiệt tình của gần 2000 người tạo nên một bức tranh đầy màu sắc và gây ấn tượng sâu đậm cho các du khách trong và ngoài nước. Phát biểu tại ngày hội, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Bến Tre Phạm Thị Thanh Thảo đã nhấn mạnh: “Áo bà ba đã và đang gửi một vẻ đẹp thuần khiết, nét đẹp đặc trưng của phụ nữ Nam Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung đến với bạn bè trong nước cũng như quốc tế và cùng nhìn về tương lai của sự thân thiện, bền vững". Ngoài ra, phần thi áo tắm của cuộc thi “Người đẹp Xứ Dừa năm 2019" cũng được thay thế bằng phần thi mặc trang phục áo bà ba nhằm tôn vinh nét đẹp dịu dàng, kín đáo, trang nhã và tinh tế của người phụ nữ nơi đây.
Trình diễn áo bà ba tại “Ngày hội áo bà ba" trong khuôn khổ Lễ hội Dừa Bến Tre lần V năm 2019 (Ảnh: TTXTDLBT) Du lịch “Sinh thái sông nước Xứ Dừa" ngày càng khẳng định được thương hiệu và thu hút nhiều du khách đến tham quan. Hình ảnh quen thuộc nhưng để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng khách du lịch trong và ngoài nước vẫn là hình ảnh người con gái Bến Tre với vóc dáng nhỏ nhắn, nụ cười tươi, nhẹ nhàng, duyên dáng trong tà áo bà ba quấn khăn rằn nhưng lại mạnh mẽ vững tay chèo đưa du khách len lỏi qua những con rạch, con sông để hòa mình vào khung cảnh thanh bình nơi đây. Còn gì thích thú bằng khi bất chợt các cô gái chèo xuồng lại cất lên những điệu hò thân thương và ngọt ngào: “Hò ơi! Bến Tre dừa xanh bát ngát, Ngày nay, các điểm du lịch, nhà hàng, khách sạn tại Bến Tre ngày càng chú trọng đến việc phục vụ để làm hài lòng du khách, trong đó đặc biệt chú trọng đến cách ứng xử và trang phục của các nhân viên. Nhiều điểm du lịch tại nơi đây đã để nhân viên mặc đồng phục áo bà ba quấn khăn rằn phục vụ du khách hoặc du khách cũng có thể thuê áo bà ba với nhiều kiểu dáng từ truyền thống đến cách tân hiện đại để mặc nhằm tạo sự dễ dàng, thoải mái trong việc chơi các trò chơi trải nghiệm hay đơn giản chỉ là tìm về sự bình dị, mộc mạc và gần gũi như trong khí ức thời thơ ấu ngày xưa.
Hưởng ứng Ngày hội áo bà ba của quê hương Xứ Dừa (Ảnh: Lê Luông) Cuộc sống ngày càng hiện đại, đất nước ta có nhiều cơ hội tiếp thu các nền văn hóa nước ngoài du nhập vào nhưng chiếc áo bà ba và khăn rằn vẫn luôn là hình ảnh “hương đồng gió nội" mang nét duyên thầm chứa đựng bao giá trị văn hóa truyền thống cần được giữ gìn của người phụ nữ Xứ Dừa nói riêng và Nam Bộ nói chung./. |
